|
|
-
Ташматова Н.К., Смаилов Э.А., Токоев А., Смаилова Х.Э.
-
Ташматова Н.К., Смаилов Э.А., Токоев А., Смаилова Х.Э.
-
N. Tashmatova, E. Smailov, A. Tokoev, Kh. Smailova
-
ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ И ФАКТОРЫ КАЧЕСТВА РИСА В БАТКЕНСКОЙ ОБЛАСТИ
-
БАТКЕН ОБЛАСТЫНДАГЫ КҮРҮЧТҮН ЭКОЛОГИЯЛЫК АБАЛЫ ЖАНА САПАТ ФАКТОРЛОРУ
-
ENVIRONMENTAL STATE AND QUALITY FACTORS OF RICE IN THE BATKEN REGION
-
Почвы территории Ак-Турпак характеризуются как горно-долинные сероземы светлые и занимают самые низкие
предгорные шлейфы и пролювиальные предгорные равнины,
смыкаясь непосредственно с почвами ферганской долины, где
возделывается основное количество риса Баткенской области.
Название «Жайдари девзира» рис получил благодаря своему
белому цвету, в отличии от красной «Узгенской девзиры». Покупатели из Узбекистана очень высоко ценят Ак-Турпакскую
девзиру, всячески пытаются перекупать её через анклавы, и в
большинстве случаев добиваются своей цели. Местные сорта
возделываемые в Открытом Акционерном обществе «Ак-турпак», имеют высокое содержание белка в зерновке риса, что
даже при возделывании риса без внесения удобрений содержание белка в сортах риса, не ниже - 11,5%, а крахмала - 70,3% и
золы - 0,8%, а при внесении минеральных удобрений, повышают
содержание белка в рисе до - 11,8% крахмала до - 71,3% и золы
– 1,3%. Эти данные подтверждают, что содержание белка в
рисе носит наследственный характер, то есть оно зависит от
возделываемого сорта. В Баткенской области Кыргызстана
рис возделывается в основном на поймах реки Сох, которая
стекает с ледников и гор богатым содержанием минеральных
веществ, как и в Узгенском районе. Высокое содержание золы
от 0,8 до 1,3% говорит о том, что в рисе сорта «Жайдари
Девзира» много содержится микроэлементов, подтверждающий питательность и качественные показатели этого сорта
риса.
-
Ак-Турпак аймагынын тажрыйба участогунун топурактары жеңил тоо-өрөөн ачык боз топурак катары мүнөздөлөт
жана Фергана өрөөнүнүн топурактары менен түздөн-түз
жанаша турган эң төмөнкү тоо этектериндеги трассаларды
жана пролювиалдык тоо этектериндеги түздүктөрдү ээлейт.
«Жайдары девзира» деген ат күрүчкө кызыл түстөгү «өзгөн
девзирасынан» айырмаланып, анын ак түсүнөн улам берилген.
Өзбекстандан келген сатып алуучулар Ак-Турпак девзирасын
абдан жогору баалашат, алар анклавдар аркылуу аны баардык
жолдор менен басып өтүүгө аракет кылышат жана көпчүлүк
учурда өз максатына жетет. «Ак-турпак» Ачык Акционердик
коомунда (ААК) өстүрүлгөн жергиликтүү сорттор күрүчтүн
данында жогорку протеинге ээ, ал күрүчтү уруктандыруусуз
өстүргөндө да, күрүч сортторундагы белоктун курамы –
11,5% дан, крахмал – 70,3% жана күл – 0,8%, ал эми минералдык жер семирткичтерди чачканда күрүчтө белокту – 11,8%-
ке, крахмалды – 71,3%ке, күлдү –1,3%ке чейин жогорулатат.
Бул маалыматтар күрүчтүн курамындагы белоктун тукум
куучулук экендигин, башкача айтканда, ал өстүрүлгөн сортко
көз каранды экендигин тастыктайт. Кыргызстандын Баткен
облусунда күрүч негизинен Өзгөн районундагыдай эле мөңгүлөрдөн жана пайдалуу кендерге бай тоолордон агып агып
жаткан Сох дарыясынын жайылмаларында айдалат. Күлдүн
0,8ден 1,3%ке чейин жогору болушу «Жайдари девзира» сортундагы күрүчтө микроэлементтер көп экендигин көрсөтүп
турат, бул күрүчтүн азыктык баалуулугун жана сапаттык
көрсөткүчтөрүн тастыктайт.
-
The soils of the territory of Ak-Turpak are characterized as
mountain-valley serozems light and occupy the lowest foothill plumes and proluvial foothill plains, closing directly with the soils of
the Fergana valley, where the main amount of rice is cultivated in
the Batken region. Rice got the name « Zhaidari devzira"» due to its
white color, unlike the red «Uzgen devzira». Buyers from Uzbekistan value the Ak-Turpak devzira very highly, they try in every
possible way to outbid it through the enclaves, and in most cases
achieve their goal. Local varieties cultivated in an Open Joint Stock
Company (JSC) «Ak-turpak» have a high protein content in the
grain of rice, which, even when rice is cultivated without fertilization, the protein content in rice varieties is not lower than 11.5%,
and starch is 70.3% and ash 0.8%, and when applying mineral fertilizers, they increase the protein content in rice to 11.8%, starch to
71.3% and ash to 1.3%. These data confirm that the protein content
in rice is hereditary, that is, it depends on the cultivated variety. In
the Batken region of Kyrgyzstan, rice is cultivated mainly on the
floodplains of the Sokh River, which flows down from glaciers and
mountains rich in minerals, as in the Uzgen region. The high ash
content from 0.8 to 1.3% indicates that rice of the Zhaydari Devzira
variety contains a lot of microelements, which confirms the nutritional value and quality indicators of this rice variety.
-
рис, Ак-турпак, почва, сероземы светлые, плодородие почвы, гумус, белок, крахмал, минеральные удобрения, органические удобрения.
-
күрүч, Ак-турпак, топурак, ачык боз топурак, кыртыштын асылдуулугу, гумус, белок, крахмал, минералдык жер семирткичтер, органикалык жер семирткичтер.
-
rice, Ak-turpak, soil, light gray soils, soil fertility, humus, protein, starch, mineral fertilizers, organic fertilizers.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Ташматова Нурилла Кубатовна, Ошский
государственный университет, г.Ош, Кыргызская
Республика, кандидат биологических наук, и.о.
доцента.
Смаилов Эльтар Абламетович, Международный
Кыргызско-Узбекский университет им.
Б.Сыдыкова, г.Ош, Кыргызская Республика,
доктор сельскохозяйственных наук, профессор,
Токоев Асылбек, Международный КыргызскоУзбекский университет им. Б.Сыдыкова, г.Ош,
Кыргызская Республика, кандидат биологических
наук.
Смаилова Хуршида Эльтаровна, Ошский
технологический университет, г.Ош, Кыргызская
Республика, аспирант.
-
Ташматова Нурилла Кубатовна, Ош мамлекеттик
университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы,
биология илимдеринин кандидаты, доценттин
милдетин аткаруучу.
Смаилов Эльтар Абламетович, Б.Сыдыков
атындагы Эл аралык Кыргыз-Өзбек
университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы,
айыл чарба илимдеринин доктору, профессор.
Токоев Асылбек, Б.Сыдыков атындагы Эл аралык
Кыргыз-Өзбек университети, Ош шаары, Кыргыз
Республикасы, биология илимдеринин
кандидаты.
Смаилова Хуршида Эльтаровна, Ош
технологиялык университети, Ош шаары, Кыргыз
Республикасы, аспирант.
-
Nurilla Tashmatova, Osh State University, Osh, Kyrgyz
Republic, candidate of biological sciences, acting
associate professor.
Eltar Smailov, International Kyrgyz-Uzbek University
named after B.Sydykov, Osh, Kyrgyz Republic,
doctor of agricultural sciences, professor.
Asylbek Tokoev, International Kyrgyz-Uzbek University
named after B.Sydykov, Osh, Kyrgyz Republic,
candidate of biological sciences.
Khurshida Smailova, Osh Technological University,
Osh, Kyrgyz Republic, postgraduate student.
Ташматова Н.К., Смаилов Э.А., Токоев А., Смаилова Х.Э. ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ И ФАКТОРЫ КАЧЕСТВА РИСА В БАТКЕНСКОЙ ОБЛАСТИ. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2023. №. 1. C. 83-87
|
