|
|
-
Рыспакова М.Д.
-
Рыспакова М.Д.
-
M. Ryspakova
-
ЗНАЧЕНИЕ ЧАГАТАЙСКОГО ЯЗЫКА В ИСТОРИИ КЫРГЫЗОВ
-
ЧАГАТАЙ ТИЛИНИН КЫРГЫЗ ТАРЫХЫНДАГЫ МААНИСИ
-
THE SIGNIFICANCE OF THE CHAGATAI LANGUAGE IN THE HISTORY OF THE KYRGYZ
-
На сегодняшний день исследование документов истории
Кыргызстана и кыргызского языка является очень актуальным. В изучении лексико-грамматических вопросов кыргызского языка, который использовался в XVIII-XIX веках, помогут архивные документы, официальные письма, написанные
арабской графикой. В результате этой работы можно сказать, что в середине XVIII века кыргызы продолжали писать
на «чагатайский языке», используя арабскую графику. В статье рассматривается вопрос: какую важную роль сыграл
«чагатайский язык» в истории кыргызов в дипломатических
отношениях с Российской империей с середины XVIII до начала XIX века, а также влияние этого языка в истории формирования современного кыргызского языка. Исследование основано на сравнительно-историческом методе. Исторические
примеры взяты из архивных материалов. Обращаясь к историческим источникам, становится ясно, что «чагатайский
язык» также относится к официальному языку народов
редней Азии и к кыргызскому языку, имеющим лингвистические и диалектные особенности. В качестве примера в данной
статье содержится текст письма на «чагатайском языке»,
написанного известным кыргызским представителем, имевшим тесные связи в кыргызско-российских дипломатических
отношениях. В письме показаны грамматические особенности «чагатайского языка» XIX века.
-
Бүгүнкү күндө кыргыз элинин тарыхы жана тили боюнча тарыхый документтерди изилдөө иши актуалдуу болуп келүүдө. XVIII-XIX кылымдарда колдонулган кыргыз тилинин
лексико-грамматикалык маселелерин изилдөө мүмкүнчүлүгүн
араб графикасында жазылган расмий каттар, бир катар иш
кагаздар, документтер менен иштөөдө ишке ашурууга болот.
Бул иштин натыйжасында XVIII кылымдын ортосунда кыргыздар араб жазуусун колдонуп, кол жазма тексттерин «чагатай тилинде» жазып келгенин айта алабыз. Макалада
азыркы кыргыз тилинин калыптануу тарыхында «чагатай
тилинин» таасири жана кыргыздардын XVIII кылымдын ортосунан XIX кылымдын башына чейин Орус империясы менен
болгон дипломатиялык мамилесиндеги аткарган ролу каралды. Изилдөө иши салыштырмалуу тарыхый методго негизделген. Тарыхый мисалдар архивдик материалдардан алынды.
Тарыхый булактарга кайрылуу менен «чагатай тили» тилдик
жана диалектилик өзгөчөлүктөрү менен айырмаланган Орто
Азия элдеринин расмий тили жана кыргыз тилине да тиешелүү экенин ачык айтууга болот. Бул макалада мисал катары
кыргыз-орус дипломатиялык мамилелеринде тыгыз байланышта болгон жана орустар менен кат алышып турган кыргыздын көрүнүктүү өкүлүнүн «чагатай тилинде» жазылган
катынын тексти да камтылды. Катта XIX кылымдагы «чагатай тилинин» грамматикалык өзгөчөлүктөрүн көрүүгө болот.
-
Today, the study of documents on the history of Kyrgyzstan
and the Kyrgyz language is very relevant. Archival documents, official letters written in Arabic graphics will help in studying the
lexical and grammatical issues of the Kyrgyz language, which was
used in the XVIII-XIX centuries. As a result of this work, we can
say that in the middle of the XVIII century, the Kyrgyz continued to
write in the «Chagatai language» in Arabic graphics. The article
examines the question: what an important role the «Chagatai language» played in the history of the Kyrgyz in diplomatic relations
with the Russian Empire from the middle of the XVIII to the beginning of the XIX century, as well as the influence of this language
on the history of the formation of the modern Kyrgyz language.
The research is based on the comparative historical method. Historical examples are taken from archival materials. Turning to historical sources, it becomes clear that the «Chagatai language» also
refers to the official language of the peoples of Central Asia and
the Kyrgyz language, which has linguistic and dialectal features.
As an example, this article contains the text of a letter in the «Chagatai language» written by a prominent Kyrgyz representative who
had close ties in Kyrgyz-Russian diplomatic relations. The letter
shows the grammatical features of the «Chagatai language» of the
XIX century.
-
история Кыргызстана, Российская империя, официальные документы, арабская графика, морфология, чагатайский язык, кыргызский язык, рукописи.
-
Кыргызстандын тарыхы, Орусия империясы, расмий иш кагаздар, араб графикасы, морфология, чагатай тили, кыргыз тили, кол жазмалар.
-
history of Kyrgyzstan, Russian Empire, official documents, Arabic graphics, morphology, Chagatai language, Kyrgyz language, manuscripts.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Рыспакова Мээрим Доктурбаевна, Национальная
Академия Наук Кыргызской Республики,
Институт языка и литературы имени
Ч. Айтматова, г. Бишкек, Кыргызская
Республика, аспирант.
-
Рыспакова Мээрим Доктурбаевна, Кыргыз
Республикасынын улуттук илимдер академиясы,
Ч. Айтматов атындагы Тил жана адабият
институту, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, аспирант.
-
Meerim Ryspakova, National Academy of Science
of the Kyrghyz Republic, Bishkek, Kyrgyz Republic,
postgraduate student.
DOI:10.26104/IVK.2019.45.557
Рыспакова М.Д. ЗНАЧЕНИЕ ЧАГАТАЙСКОГО ЯЗЫКА В ИСТОРИИ КЫРГЫЗОВ. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2021. №. 5. C. 288-292
|
