Научный журнал Кыргызстана

Загинаев В.В., Ерохин С.А., Маматканов Д.М.
Загинаев В.В., Ерохин С.А., Маматканов Д.М.
V.V. Zaginaev, S.A. Erokhin, D.M. Mamatkanov

ВЛИЯНИЕ ИЗМЕНЕНИЯ ТЕМПЕРАТУРЫ ВОДЫ МОРЕННО-ЛЕДНИКОВЫХ ОЗЕР НА ИХ ПРОРЫВООПАСНОСТЬ
МОРЕННА-МӨҢГҮ КӨЛДӨРҮНҮН ЖЫРЫЛЫП КЕТҮҮ КОРКУНУЧУНА АЛАРДЫН СУУ ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫН ӨЗГӨРҮШҮНҮН ТААСИРИ
THE INFLUENCE OF A CHANGE IN WATER TEMPERATURE IN MORAINE-GLACIAL LAKES ON THEIR BREAKTHROUGH

Среди всех прорывоопасных озер Кыргызстана наибольшую опасность представляют озера моренно-ледникового типа, так как в составе их плотин содержится погребенный лед, способный протаивать под воздействием ряда внешних факторов, тем самым снижая устойчивость их плотин. Для озер такого типа наиболее характерным вариантом прорыва является прорыв озера подземным путем, через внутриледниковые каналы стока. Под воздействием ряда факторов, в основном климатическим, озера наполняются до определенного критического объема, затем происходит последующий прорыв. Если с поверхностным прорывом и формированием прорывного прорана под воздействием эрозии все понятно, то какие факторы влияют на открытие внутриледниковых каналов стока и могут спровоцировать этот процесс не все так понятно. В данной работе приводятся данные позволяющие дать оценку влияния температуры воды в высокогорных озерах моренно-ледникового типа на их прорывопасность, на примере приледникового озера Адыгене. Данное озеро Адыгене за последние пять лет значительно увеличилось в объеме и продолжает увеличиваться след за отступающим ледником. Впервые на данном озере проведена температурная съемка на разных глубинах, позволяющая дать более ясную картину для понимания процессов, происходящих в высокогорных озерах.
Кыргызстандагы бардык жарылып чыккан көлдөрдүн ичинен эң коркунучтуусу - мореналык-мөңгүлүү көлдөр, анткени алардын тосмолорунда бир катар тышкы факторлордун таасири астында эрий турган көмүлгөн муздар бар, ошону менен алардын дамбаларынын туруктуулугун төмөндөтөт. Ушул типтеги көлдөр үчүн эң мүнөздүү ачылыш варианты болуп көлдүн жер астындагы маршруту менен, суусунун ичиндеги агын суу каналдары аркылуу ачылышы саналат. Негизинен климаттык бир катар факторлордун таасири астында көлдөр белгилүү бир критикалык көлөмгө чейин толот, андан кийин кийинки жетишкендиктер болот. Эгерде жер үстүндөгү ачылыш жана эрозиянын таасири астында ачылган бузулуштун пайда болушу менен бардыгы ачык болсо, анда интрагляциалдык агым каналдарынын ачылышына кандай факторлор таасир этет жана бул процессти козутушу мүмкүн. Бул эмгекте морена-мөңгү тибиндеги бийик тоолуу көлдөрдөгү суунун температурасынын Аджиген көлүнүн мисалында алардын чыгышы коркунучуна тийгизген таасирин баалоого мүмкүндүк берген маалыматтар келтирилген. Бул Адыгене көлүнүн көлөмү акыркы беш жылда бир кыйла өстү жана артка чегинген мөңгүнүн артындагы из дагы деле көбөйүүдө. Бул көлдө биринчи жолу ар кандай тереңдикте температуралык изилдөө жүргүзүлдү, бул бийик тоолуу көлдөрдө болуп жаткан процесстерди түшүнүү үчүн так сүрөттөлүштү берүүгө мүмкүнчүлүк берди.
Among all outburst lakes in Kyrgyzstan, the most dangerous are moraine-glacial lakes, since their dams contain buried ice that can thaw under the influence of a number of external factors, thereby reducing the stability of their dams. For lakes of this type, the most characteristic outburst option is the outburst of the lake by an underground drainage, through intraglacial runoff channels. Under the influence of a number of factors, mainly climatic, the lakes are filled to a certain critical volume, then a subsequent breakthrough occurs. If everything is clear with a surface breakthrough and the formation of a breakthrough breach under the influence of erosion, then what factors influence the opening of intraglacial runoff channels and can provoke this process is not so clear. In this paper, data are given that allow one to assess the effect of water temperature in highmountain lakes of the moraine-glacial type on their outburst hazard, using the example of the moraine-glacial lake Adygene. This Lake Adygene has significantly increased in volume over the past five years and the trail behind the retreating glacier continues to increase. For the first time on this lake, a temperature survey was carried out at different depths, which makes it possible to give a clearer picture for understanding the processes occurring in high-mountain lakes

прорывы озер, достижения, прорывоопасные озера, Кыргызский хребет, Адыгене, изменение климата, температура, прогноз.
көлдөрдүн жырылыштары, жетишкендиктер, коркунучтуу көл, Кыргыз тоо кыркасы, Адыгене, климаттын өзгөрүүсү, температура, алдын алуу.
lakes breakthroughs, achievements, dangerous lakes, Kyrgyz range, Adygene, climate change, temperature, forecast.

Загинаев Виталий Викторович, Национальная Академия наук Кыргызской Республики, г.Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат технических наук, старший научный сотрудник. Ерохин Сергей Александрович, Национальная Академия наук Кыргызской Республики, г.Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат геолого-минералогических наук. Маматканов Дюшен Маматканович, Национальная Академия наук Кыргызской Республики, г.Бишкек, Кыргызская Республика, доктор технических наук, профессор.
Загинаев Виталий Викторович, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер Академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, техника илимдеринин кандидаты, улук илимий кызматкер. Ерохин Сергей Александрович, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер Академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, геология жана минералогия илимдеринин кандидаты. Маматканов Дюшен Маматканович, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер Академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, академик, техника илимдердин доктору, профессор.
Vitalii Zaginaev, National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of technical sciences, senior researcher. Sergey Erokhin, National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of geological and mineralogical sciences. Dushen Mamatkanov, National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, doctor of technical sciences, professor.

Жүктөө

None

Жаңы саны

2024, №: 2

Известия ВУЗов Кыргызстана

Журналдар

Байланышуу