|
|
-
Самиева Ж.Т., Кочконбаева А., Дарыбек уулу Д.
-
Самиева Ж.Т., Кочконбаева А., Дарыбек уулу Д.
-
Zh.T. Samieva, A. Kochkonbaeva, Darybek uulu D.
-
К ВОПРОСУ АГРОТЕХНИКИ ВЫРАЩИВАНИЯ РИСА В КЫРГЫЗСТАНЕ
-
КЫРГЫЗСТАНДА КҮРҮЧ ӨСТҮРҮҮНҮН АГРОТЕХНИКАСЫ МАСЕЛЕСИНЕ
-
ON THE ISSUE OF AGRICULTURAL TECHNOLOGY FOR GROWING RICE IN KYRGYZSTAN
-
В последние годы возделывание риса в Кыргызстане,
является наиболее развивающейся отраслью растениеводства. Поэтому знание особенностей агротехнических
приемов, и ее эффективное использование при возделывания риса, способствует более успешному развитию рисоводства в Кыргызстане, увеличению качественных показателей и объемов производства. Рис – достаточно теплолюбивое растение тропического пояса Юго-Восточной
Азии. Для прорастания семян и появления всходов нужна
температура 13-16° С. Оптимальная температура для
роста растений - 25-30° С, максимальная - 35-37° С. Понижение температуры до 10° С в период молочной спелости
приводит к прекращению вегетации. При температуре
ниже 17-18° С он не созревает. Сумма эффективных температур для скороспелых сортов риса составляет 2200° С,
позднеспелых - 3200° С. Продолжительность вегетационного периода раннеспелых сортов - 90-100 дней, позднеспелых – 130-160 дней. Рис выращивают на тщательно выровненных (отклонения от горизонтали ± 5 см) рисовых полях.
Лучшими для него являются плодородные почвы со слабокислой реакцией (рН 5,5-6,5). Наиболее пригодны для выращивания риса наносные почвы речных долин, которые хорошо удерживают воду. Непригодными является сильно
заболоченные, а также легкие песчаные почвы. Чтобы обеспечить оптимальную температуру воды в рисовых чеках, крестьянские хозяйства юга Кыргызстана (с площадью 0,01-1,0га и более) в начале рисового поля, делают небольшие чеки (с размерами 2х3м, иногда немножко больше
3х3 или 3х4м), в народе их называют «гармап». В «гармап»
рис не высевают, оно предназначено для предварительного
естественного нагрева воды, и только после этого, вода
оптимальной температурой подается в поле. Особенно
большой вред рисоводству наносит болезнь возбудительгрибка пирикуляриоза (Piricularia OryzaeBr.et. Cav), который развивается на живых растениях перебираясь из спор
перезимовавших на стерневых остатках и сорняках. Споры, попадая на растения, в благоприятных условиях температуры и влажности прорастают в течении 2-3 часов. В
природно-климатических условиях юга Кыргызстана в
основном уборку производят раздельным ручным способом
для получения качественного сырья с высокими вкусовыми
свойствами послеуборочную доработку зерновки шалы
производят по старинной дедовской технологии.
-
Акыркы жылдары Кыргызстанда күрүч өстүрүү
өсүмдүк өстүрүүчүлүктүн эң өнүгүп келе жаткан тармагы болуп саналат. Ошондуктан, агротехниканын өзгөчөлүктөрүн билүү жана аны күрүч өстүрүүдө натыйжалуу
пайдалануу, Кыргызстанда күрүч өстүрүүнүн ийгиликтүү
өнүгүшүнө, сапат көрсөткүчтөрүнүн жана өндүрүш көлөмүнүн өсүшүнө өбөлгө түзөт. Күрүч - Түштүк-Чыгыш
Азиянын тропикалык алкагындагы термофилдик өсүмдүк.
Уруктардын өнүп чыгышы жана көчөттөрдүн чыгышы
үчүн 13-16°С температура керек. Өсүмдүктөрдүн өсүшү
үчүн оптималдуу температура 25-30° С, эң жогорку температура 35-37° С. Сүттүн бышкан мезгилинде температураны 10° C чейин төмөндөтүү вегетация мезгилинин
аякташына алып келет. 17-18° Сден төмөн температурада бышпайт. Эрте бышуучу күрүч сорттору үчүн натыйжалуу температуранын суммасы 2200° С, кеч бышкан -
3200° С. Эрте бышуучу сорттор үчүн вегетация мезгилинин узактыгы 90-100 күн, кеч бышуучу сорттор үчүн 130-
160 күн. Күрүч кылдат тегизделген (горизонталдан ± 5 см)
жаздык талааларда өстүрүлөт. Ал үчүн эң жакшысы - бир
аз кислота реакциясы бар түшүмдүү топурак (рН 5.5-6.5).
Күрүч өстүрүү үчүн эң ылайыктуусу - дарыя өрөөндөрүнүн
сууну жакшы кармаган аллювий топурагы. Катуу саздак
жана жеңил кумдуу топурактар жараксыз. Күрүч талааларында суунун оптималдуу температурасын камсыз кылуу үчүн, Кыргызстандын түштүгүндөгү дыйкан чарбалары (аянты 0,01-1,0 га жана андан жогору) күрүч талаасынын башында кичинекей текшерүүлөрдү жүргүзүшөт (өлчөмдөрү 2х3м, кээде бир аз) "гармап" деп аталган адамдардын арасында 3х3 же 3х4м ашык). Күрүч "гармапта" себилген эмес, ал сууну алдын-ала табигый жол менен ысытууга арналган, андан кийин гана талаага оптималдуу
температурада суу берилет. Айрыкча чоң күрүч өстүрүүгө
зыян келтирүүчү оору козгогуч-козу карын жарылуусу
(Piricularia OryzaeBr.et.Cav), ал өсүп келе жаткан саман
калдыктары жана отоо чөптөрдүн үстүнөн чыгып, тирүү
өсүмдүктөрдө пайда болот. Өсүмдүктөргө түшкөн споралар температуранын жана нымдуулуктун жагымдуу
шарттарында 2-3 сааттын ичинде өнүп чыгат. Кыргызстандын түштүгүнүн табигый-климаттык шарттарында оруп-жыюу иштери, негизинен, жогорку даамдык касиетке ээ сапаттуу чийки затты алуу үчүн өзүнчө ыкма
менен жүргүзүлөт. Шалдарды оруп-жыюудан кийинки иштетүү эскиче технологиясы менен жүргүзүлөт.
-
In recent years, rice cultivation in Kyrgyzstan is the most
developing branch of crop production. Therefore, knowledge of
the peculiarities of agrotechnical methods, and its effective use
in rice cultivation, contributes to a more successful development
of rice growing in Kyrgyzstan, an increase in quality indicators
and production volumes. Rice is a fairly thermophilic plant in
the tropical belt of Southeast Asia. For seed germination and
emergence of seedlings, a temperature of 13-16° C is needed.
The optimum temperature for plant growth is 25-30° C, the
maximum temperature is 35-37° C. A decrease in temperature
to 10° C during the period of milk ripeness leads to the termination of the growing season. At temperatures below 17-18° C, it
does not ripen. The sum of effective temperatures for early
ripening rice varieties is 2200° C, late ripening - 3200° C. The
duration of the growing season for early ripening varieties is 90-
100 days, for late ripening varieties - 130-160 days. Rice is
grown in carefully leveled (± 5 cm from the horizontal) paddy
fields. The best for it are fertile soils with a slightly acidic
reaction (pH 5.5-6.5). The most suitable for growing rice is the
alluvial soils of river valleys, which hold water well. Unsuitable
are heavily waterlogged and light sandy soils. To ensure optimal
water temperature in rice paddies, peasant farms in the south of
Kyrgyzstan (with an area of 0.01-1.0 hectares or more) at the
beginning of the rice field, make small checks (with dimensions
of 2x3m, sometimes a little more than 3x3 or 3x4m), they are
popularly called "garmap ". Rice is not sown in "harmap", it is
intended for preliminary natural heating of water, and only after
that, water is supplied to the field at the optimum temperature.
Especially great harm to rice is caused by the disease pathogenfungus blast disease (Piricularia OryzaeBr.et.Cav), which develops on living plants moving from spores that have overwintered
on stubble residues and weeds. Spores falling on plants in under
favorable conditions of temperature and humidity, germinate
within 2-3 hours. In the natural and climatic conditions of the
south of Kyrgyzstan, harvesting is mainly carried out by a separate manual method to obtain high-quality raw materials with
high taste properties. Post-harvest processing of shawls is carried out according to the old-fashioned old-fashioned technology.
-
рис, всхожесть семян, температура, созревание, всхожесть, молочная спелость, поливная вода, тепловой режим, чеки, рисовое поле.
-
күрүч, уруктун өнүшү, температура, бышуу, өнүү, сүттүн бышышы, сугат суу, жылуулук режими, чектер, күрүч талаасы.
-
rice, seed germination, temperature, ripening, germination, milk ripeness, irrigation water, heat regime, checks, rice field.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Самиева Жыргал Токтогуловна,
Кыргызско-Узбекский университет,
г.Ош, Кыргызская Республика, доктор
биологических наук, доцент.
Кочконбаева Айнагул Абдылдаевна,
Международный Узгенский институт
технологии и образования, г.Узген,
Кыргызская Республика, аспирант.
Дарыбек уулу Дилафар, КыргызскоУзбекский университет, г.Узген,
Кыргызская Республика аспирант.
-
Самиева Жыргал Токтогуловна, КыргызӨзбек университети, Ош шаары, Кыргыз
Республикасы, биология илимдеринин
доктору, доцент.
Көчкөнбаева Айнагул Абдылдаевна, Эл
аралык Өзгөн технология жана билим
берүү институту, Өзгөн шаары, Кыргыз
Республикасы, аспирант.
Дарыбек уулу Дилафар, Кыргыз-Өзбек
университети, Өзгөн шаары, Кыргыз
Республикасы, аспирант.
-
Zhyrgal Samieva, Kyrgyz-Uzbek University,
Osh, Kyrgyz Republic, doctor of biological
sciences, associate professor.
Ainagul Kochkonbaeva, International Uzgen
Institute of Technology and Education,
Uzgen, Kyrgyz Republic, PhD student.
Darybek uulu Dilafar, Kyrgyz-Uzbek
University, Uzgen, Kyrgyz Republic, PhD
student.
DOI:10.26104/IVK.2019.45.557
Самиева Ж.Т., Кочконбаева А., Дарыбек уулу Д. К ВОПРОСУ АГРОТЕХНИКИ ВЫРАЩИВАНИЯ РИСА В КЫРГЫЗСТАНЕ. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2020. №. 3. C. 53-56
|
