|
|
-
Ерохин С.А., Чонтоев Д.Т. Загинаев В.В., Тузова Т.В.,
-
Ерохин С.А., Чонтоев Д.Т. Загинаев В.В., Тузова Т.В.,
-
S. Erokhin, D. Chontoev, V. Zaginaev, T. Tuzova
-
СЕЛЕВЫЕ ПОТОКИ БООМСКОГО УЩЕЛЬЯ
-
БООМ КАПЧЫГАЙЫНДАГЫ СЕЛ АГЫМЫ
-
MUDFLOWS OF THE BOOM GORGE
-
В статье приведена количественная оценка потенциальной селевой опасности Боомского ущелья на основе детального
анализа инженерно-гидрогеологической обстановки региона. Благодаря эрозионной деятельности прорывных потоков,
сформированных при опорожнении древнего озера - ПраИссык-Куля, все боковые долины в Боомском ущелье оказались
«подвешены» относительно главной долины, что привело к
значительному увеличению их уклона и резкой активизации
селевых процессов. В крутых боковых долинах Боомского ущелья после ливней большие объемы дождевой воды стекают по
долинам в виде бурных потоков, которые насыщаются рыхлообломочным материалом и трансформируются в селевые потоки. Боковые долины и саи превращаются таким образом в
селесборы. В зависимости от состава слагающих их горных
пород селесборы разделяются на две группы: селесборы из полускальных заглинизированных пород палеоген-неогеноа, формирующие селевые потоки невысокой плотности (1,1-1,4
г/см3
); селесборы из скальных сильно разрушенных выветриванием пород палеозоя, формирующие селевые потоки высокой
плотности (1,4-2,5 г/см3
).Через зафиксированные ранее расходы прошлых селевых потоков для Боомского ущелья выведена
зависимость модуля селевого стока от площади селесборов.
Селесборы Боомского ущелья разделены на 5 групп по величинам их площади и расходов, вероятности завала авто- и железной дороги, и возможности перекрытия русла реки Чу.
-
Макалада аймактын инженердик-гидрогеологиялык абалын деталдуу талдоонун негизинде Боом капчыгайындагы потенциалдуу сел коркунучуна сандык баа берилет. Байыркы
Көлдү - чоң Ысык-Көлдү бошотууда пайда болгон жырып кетүүчү агымдардын эрозиялык активдүүлүгүнөн улам, Боом
капчыгайындагы бардык каптал өрөөндөр негизги өрөөнгө карата " токтотулган " калган. Бул алардын эңкейишинин олуттуу көбөйүшүнө жана сел процесстеринин кескин активдешүүсүнө алып келген. Боом капчыгайынын тик каптал өрөөндөрүндө, нөшөрлөп жааган жамгырдан кийин, чоң көлөмдөгү
жамгыр суусу өрөөндөрдү аралап, борпоң таштанды материал менен каныккан жана сел агымына айланат. Ошентип,
каптал өрөөндөр жана сай селесбориге айланат. Аларды түзүүчү породалардын курамына жараша селесборалар эки топко бөлүнөт: тыгыздыгы төмөн сел агымдарын түзүүчү палеоген-неогендин жарым-жартылай конттуу детриттүү породаларынан (1,1-1,4 г/см3
); палеозойдун аскалуу тектеринин
селдери аба ырайы менен катуу эрозияга учурап, жогорку тыгыздыктагы селдерди жыйноо түзөт (1,4-2,5 г/см3
). Сел агымынын модулунун селдерди жыйноо янтынан көз карандылыгы
Боом капчыгайы үчүн өткөн селдин мурда катталган чыгымдарынын негизинде алынган. Боом капчыгайынын селдерди
жыйноо аянты жана чыгымдары боюнча 5 топко бөлүнүп,
авто жана темир жол башталып, Чүй дарыясынын нугун тосуу мүмкүнчүлүгү пайда болду.аймагынын көлөмүнө, чыгымдарына, автомобиль жана темир жолдордун тосулуп калуу ыктымалдыгына жана Чу дарыясынын нугун тосуу мүмкүнчүлүгүнө жараша 5 топко бөлүнөт.
-
The article provides a quantitative assessment of the potential
mudflow hazard of the Boom Gorge based on a detailed analysis of
the engineering and hydrogeological situation of the region. Due to
the erosive activity of the outbursting flows formed during the
outburst of the ancient lake - the Ancient Issyk-Kul Lake, all the side
valleys in the Boom Gorge were "suspended" relative to the main
valley, which led to a significant increase in their slope and a big
activation of mudflow processes. In the steep side valleys of the
Boom Gorge are collected large volumes of rainwater, after heavy
intensive rains, which flows down the valleys in the form of flash
floods, is saturated with loose detrital material and is transformed
into debris flows. Side valleys turn into debris flow accumulative
zones. Depending on the composition of the rocks composing them,
debris flow accumulative zones are divided into two groups: zones
consisting of semi-horizontal clay rocks of Paleogene-Neogene age
form mudflows of low density (1.1-1.4 g/cm3
); zones consisting of
Paleozoic age rocks, strongly eroded by weathering, form debris
flows of high density (1.4-2.5 g/cm3
). Through the previously recorded expenditures of known past mudflows, the dependence of the
mudflow module on the area of the debris flow accumulative zones
for the Boom Gorge was derived. All debris flow accumulative zones
of the Boom Gorge can be divided into five groups according to the
size of the debris flow accumulative zones area, the value of their
flow rates, the probability of loose detrital with mud-stone material
of the highway and railway, and the possibility of partial or
complete blocking of the Chu river
-
Пра-Иссык-Куль, эрозия, селевые потоки, селесборы, Боомское ущелье, классификация селесборов.
-
чоң Ысык-Көл, эрозия, сел, Боом капчыгайы, селдин классификациясы.
-
Ancient Issyk-Kul, erosion, Boom gorge, debris flow, debris flow accumulation zone, classification of debris flow accumulation zone.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Ерохин Сергей Александрович, Национальная
академия наук Кыргызской Республики,
г.Бишкек, Кыргызская Республика,
кандидат геолого-минералогических наук.
Чонтоев Догдурбек Токтосартович,
Национальная академия наук Кыргызской
Республики, г.Бишкек, Кыргызская Республика,
доктор географических наук, профессор.
Загинаев Виталий Викторович, Национальная
академия наук Кыргызской Республики,
г.Бишкек, Кыргызская Республика,
кандидат технических наук, старший
научный сотрудник.
Тузова Тамара Васильевна, Национальная
академия наук Кыргызской Республики,
г.Бишкек, Кыргызская Республика,
кандидат физико-математических наук,
ведущий научный сотрудник.
-
Ерохин Сергей Александрович, Кыргыз
Республикасынын Улуттук илимдер
академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, геология жана
минералогия илимдеринин кандидаты.
Чонтоев Догдурбек Токтосартович, Кыргыз
Республикасынын Улуттук илимдер
академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, география илимдеринин
доктору, профессор.
Загинаев Виталий Викторович, Кыргыз
Республикасынын Улуттук илимдер
академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, техника илимдеринин
кандидаты, улук илимий кызматкер.
Тузова Тамара Васильевна, Кыргыз
Республикасынын Улуттук илимдер
академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, физика жана математика
илимдеринин кандидаты, жетектөөчү
илимий кызматкер.
-
Sergey Erokhin, National Academy of Sciences
of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz
Republic, candidate of geological and
mineralogical sciences, head of the laboratory.
Dogdurbek Chontoev, National Academy
of Sciences of the Kyrgyz Republic, Bishkek,
Kyrgyz Republic, doctor of geographical
sciences, professor.
Vitalii Zaginaev, National Academy of Sciences
of the Kyrgyz Republic, Bishkek,
Kyrgyz Republic, candidate of technical
sciences, senior researcher.
Tamara Tuzova, National Academy of Sciences
of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz
Republic, candidate of physical and
mathematical sciences, leading researcher.
10.26104/NNTIK.2023.48.19.014
Ерохин С.А., Чонтоев Д.Т. Загинаев В.В., Тузова Т.В., СЕЛЕВЫЕ ПОТОКИ БООМСКОГО УЩЕЛЬЯ. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2022. №. 9. C. 75-85
|
