Научный журнал Кыргызстана

Токтоболотова С.А., Бекбоев А.А.
Токтоболотова С.А., Бекбоев А.А.
S.A. Toktobolotova, A.A. Bekboev

ИСТОРИЯ И ЗАРОЖДЕНИЯ ИЗБИРАТЕЛЬНОЙ СИСТЕМЫ В КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ
КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ШАЙЛОО СИСТЕМАСЫНЫН ТАРЫХЫ ЖАНА КЕЛИП ЧЫГЫШЫ
THE HISTORY AND BORN OF THE ELECTORAL SYSTEM IN THE KYRGYZ REPUBLIC

В данной статье рассмотрена и раскрыта история за¬рождения избирательного законодательства в Кыргыз-ской Республике. Рассматриваются актуальные проблемы и значимые задачи. Становление и зарождение избира-тель¬ной системы в Кыргызской Республике и степень фактиче¬ского участия населения на выборах. Изучение избиратель¬ной системы в Кыргызстане является весьма актуальной, практически и теоретически значимой задачей. Новое вре¬мя, переломные изменения в праве и правосознании, фор¬ми¬рую¬щиеся в Кыргызстане, новый конституционный строй с новой избирательной системой, становление конститу¬цио¬нализма в постсоветском пространстве делают иссле¬до¬¬вание избранной нами объектов и вопросов насущной по¬треб-ностью. Наши исследования проводятся на том про¬ме¬-жутке времени, когда Кыргызская Республика на конс¬ти-туционном уровне формируется как демократическое правовое государство. Степень фактического участия на-се¬ления в управлении государством является основным по-ка¬зателем развития демократии и соответственно боль-шой интерес представляет практическая сторона иссле-до¬вания. Учитывая, что проблема политических основ ре-гу¬лирования избирательной системы Кыргызской Респуб-ли¬ки не получила комплексной разработки, представляется важным отразить исторический аспект данной проблемы. Поскольку учет исторического опыта составляет важный фактор совершенствования любых социальных систем, в том числе и избирательной системы. Так, нами было иссле¬до¬ваны зарождение и формирования зачаточных форм вы¬борности, как способа формирования системы управления в кыргызских племенах. Процесс развития избирательной системы делится на два периода: первый – охватывает вре¬мя становления и развития основ избирательного права в доклассовый, догосударственный период, а второй – свя-зан с вхождением в Российскую империю. В первом – но¬си-те¬¬лем родовой идеи являлись богачи, старейшины, манапы которые пользовались огромным авторитетом в роду. Во¬лост¬ные управители избирались высшим слоем населения, по принципу простейшего большинства голосов. Кандида¬та¬ми чаще всего являлись зажиточные баи, которые удер¬жи¬вались на должностях за счет принадлежности к силь¬ней¬шему роду. Бедняки, как нищий слой наличием права го¬ло¬са на выборах не обладали. Во втором – избирательный про¬цесс берет свое начало с вхождением кыргызских пле¬мен в состав России. Это было крупнейшее поворотное со¬бы¬тие в жизни кыргызского народа.
Бул макалада Кыргыз Республикасынын шайлоо сис-те¬масынын жана анын мыйзамдарынын пайда болуу та-ры¬¬хы ай¬тылган. Азыркы учурдагы маанилүү маселелер ка-рал¬¬ган. Кыргыз Республикасынын шайлоо сис¬те¬масынын пайда болушу жана калктын шайлоого иш жүзүндө ка¬ты-шуу даражасы аныкталган. Кыргыз Республикасында шай¬лоо системасынын саясий негиздерин жөнгө салууда көй¬гөй¬лөрдү комплекстүү түрдө талкуулабай жаткандыгын эске алуу менен, бул көйгөйдүн тарыхый аспектисин көр¬сө¬түү абзелдиги байкалат. Себеп дегенде тарыхый таж¬рый¬ба¬ларды эске алуу кандай социалдык системалар болбосун анын өнүүгүсүндөгү орчундуу факторду түзөт, ошондой эле шайлоо системасында. Ошентип биз кыргыз уруула¬рын¬дагы башкаруу системасын колдонуусун, шайлоо фор¬ма¬сынын келип чыгышы жана пайда болуудагы түйүлдүгү катары изилдеп көрдүк. Шайлоо системасынын процесси эки этаптан турат: биринчиси – шайлоо укугунун негиз¬де¬рин класстык жана мамлекетүүлүккө чейинки пайда болуу¬су жана өнүүгүсү, экинчиси болсо – Россия империясына ки-рүү менен негизделет. Биринчи этапта – уруулардын идея¬-сын, байлар, манаптар, аксакалдар жана башка ка¬дыр-барк¬туу адамдар тарабынан жузөгө ашырып келген. Айыл башчылары жөнөкөй көптүк добуш менен жа¬шоо¬чу¬лар¬-дын жогорку даражалуу бийлери тарабынан шайлан¬ган. Шай¬лоо¬го талапкер көбүнчө турмушу тын байлардын бай-ма¬нап¬тардын, укум-тукумдарын чыккан. Ал эми кем-ба¬галдар болсо, теги пас, төмөнкү класстары катары до-буш берүү укукка ээ эмес эле. Экинчи-этапта – шайлоо про¬цес¬синин кыргыз урууларынын Россиянын курамына ки-рүү¬сү менен баш¬талат. Бул кыргыз ууруларынын жашоо-тур¬му¬шундагы эн чоң бурулуштуу алгачкы окуя эле.
This article discusses and reveals the history of the origin of electoral legislation in the Kyrgyz Republic. Actual problems and significant tasks are considered. Formation and origin of the electoral system in the Kyrgyz Republic and the degree of actual participation of the population in the elections. The study of the electoral system in Kyrgyzstan is a very relevant, prac¬ti-cal¬ly, and theoretically significant task. The new time, the crucial changes in the law and legal consciousness emerging in Kyrgyz¬stan, the new constitutional system with a new electoral system, the formation of constitutionalism in the post-Soviet space make the study of our chosen objects and issues an urgent need. Our research is conducted at the time when the Kyrgyz Republic at the constitutional level is formed as a democratic state governed by the rule of law. The degree of actual participation of the po¬pu¬lation in the governance of the state is the main indicator of the development of democracy and, accordingly, the practical side of the study is of great interest. Taking into account that the prob¬lem of political bases of regulation of the electoral system of the Kyrgyz Republic has not received a comprehensive deve¬lop¬ment, it is important to reflect the historical aspect of this problem. Taking into account historical experience is an impo¬r¬tant factor in improving any social systems, including the elec¬toral system. Thus, we have investigated the origin and forma¬tion of rudimentary forms of electability as a way of forming the system of governance in the Kyrgyz tribes. The process of de¬ve¬lop¬ment of the electoral system is divided into two periods: the first covers the formation and development of the foundations of electoral law in the pre-class, pre-state period, and the second is associated with the entry into the Russian Empire. In the first-the bearer of the ancestral idea were the rich, the elders, whose mandapas enjoyed great authority in the family. Volost governors were elected by the highest layer of the population, on the prin¬ciple of the simplest majority of votes. In the second-the, the electoral process originates with the entry of Kyrgyz tribes into Russia. It was the biggest turning point in the life of the Kyrgyz people.

выборы, избирательная система, на¬¬род, государство, демократия, право, племена, обычаи, старейшины.
шайлоо, шайлоо системасы, эл, мам¬ле¬кет, демократия, укук, уруулар, салт, аксакалдар.
elections, electoral system, people, state, de¬mo¬¬cracy, law, tribes, customs, elders.

Токтоболотова Салима Абдылдаевна, Международный университет им. К.Ш.Токтомаматова, г.Жалал-Абад, Кыргызская Республика, старший преподаватель. Бекбоев Аскарбек Абдыкадырович, Международный университет им.К.Ш.Токтомаматова, г.Жалал- Абад, Кыргызская Республика, доктор философских наук, профессор.
Токтоболотова Салима Абдылдаевна, К.Ш.Токтомаматов атындагы Эл аралык университети, Жалал-Абад шаары, Кыргыз Республикасы, ага окутуучу. Бекбоев Аскарбек Абдыкадырович, К.Ш.Токтомаматов атындагы Эл аралык университети, Жалал-Абад шаары, Кыргыз Республикасы, философия илимдеринин доктору, профессор.
Salima Toktobolotova, International University K.Toktomamatov, Zhalal-Abad, Kyrgyz Republic, senior lecturer. Askarbek Bekboev, International University K.Toktomamatov, Zhalal-Abad, Kyrgyz Republic, doctor of philosophical science, professor.

Жүктөө

10.26104/NNTIK.2019.45.557

Жаңы саны

2024, №: 3

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Журналдар

Байланышуу