Жаңы саны

2023, №: 5

Кененирээк

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Макала
Авторлор
  1. Исабеков И.Н., Урманбетова А.А.
  2. Исабеков И.Н., Урманбетова А.А.
  3. I. Isabekov, A. Urmanbetova
Макаланын аты
  1. ИСТОРИКО-ЛЕКСИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ОДНОСЛОЖНОГО КОРНЕВОГО СЛОВА «ЛАН»
  2. БИР МУУНДУУ «ЛАН» УҢГУ СӨЗҮНҮН ТАРЫХЫЙ-ЛЕКСИКАЛЫК МААНИСИ
  3. TНЕ НISTORICAL AND LEХICAL MEANING OF THE MONOSYLLABIC РООТ WORD «LAN»
Аннотация
  1. Статья посвящена историко-лексическому значению односложного корневого слова «лан». В научной литературе можно встретить самые различные противоположные мнения среди исследователей по возникновению данного слова, так как до сих пор не проведен этимологический анализ раскрытия первоначального исторического, подлинного значения слова «лан». В результате проведенного анализа выявлено, что между односложными корневыми словами «ас, арс» и «аң» произошел паратаксис и звук «л» появился как протетический звук перед слогом «аң» и в языке древних тюрков появились названия хищних зверей: такие как «аслан, арслан, арстан». «Ас» в переводе означает бесстрашного, ловкого, смелого горнастая, питающегося только мясом. Слово аз/ас употребляется в значении «сильный». Поэтому тюрки назвали своих племен «ас/аз, асык/азык». Предки кыргызов в бронзовый век создавали империю под названием «Ас». название континента Ася, Асия, Азия также принадлежит к односложному корневому слову «Ас.»
  2. Макала бир муундуу «лан» уңгу сөзүнүн тарыхый-лексикалык маанисин иликтөөгө арналган. Илимий адабияттарда топонимдин жаралуу тарыхы боюнча ар кандай пикирлерди учуратууга болот. Анткени ушул күнгө чейин «лан» сөзүнө этимологиялык талдоо жүргүзүлүп, тарыхый түпкү мааниси тактала элек. Макалада жүргүзүлгѳн этимологиялык талдоонун негизинде «лан» кыргыз тилининде пайда болгону аныкталды. «Л» тыбышы протетикалык ыкма аркылуу «аң» деген бир муундуу уңгу сөздүн алдына келип түшүп, «лан» морфемасын жаратты. Иликтөө көрсөткөндөй, «ас, арс», жана «аң» деген эки компоненттен турган бир муундуу уңгу сөздөрдүн ортосуна протетикалык ыкма аркылуу «л» тыбышы келип түшүп, «аслан, арслан, арстан» сөздөрү пайда болду. «Ас» байыркы түрк тилинде эт менен тамактанган тайманбас, кайраттуу, шамдагай жырткыч чычкандын түрү. «Ас» кыргыз тилинде «күчтүү» деген мааниде. Ошондуктан түрктөр урууларын «ас/аз, асык/азык» деп аташкан. Бабалар коло доорунда «Ас» аттуу каганат түзүшкөн. Ася, Асия, Азия континентинин да аталышы «Ас» компонентине таандык
  3. The article is devoted to the historical and lexical meaning of the monosyllabic root word «Lan in the scientific literature, you can find a variety of opposing opinions among researchers on the origen of this word. Since the etymological analysis of the disclosure of the original historical true meaning of the word «Lan» has not yet been carried out since the primordially Kyrgyz monosyllabic the root. «Lan» is the most ancient, Research has esfablished that the sound «L» appeared as a prothelic before the syllables «ang» as a result of the analysis it was a reveled that between the monosyllabic root words «ars» and «ang» there was a parataxis and the sound «L» appeared as a prothelic before the syllables «ang» thus, the root word «Lan» appeared in the language of the daytime Kyrgyz, which in translation meand a «Lion».
Негизги сөздөр
  1. Камчатка, сильный, лев, арс чычкан, ас, кап, рунический.
  2. Кемчат, күчтүү, лан, горнастай, ас, кап, руналык
  3. Kamchatka, strong, lion, stoat, as, cap, runic.
Авторлор жөнүндө маалымат
  1. Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ошский государственный юридический институт, г. Ош, Кыргызская Республика, кандидат филологических наук, и.о. профессора. Урманбетова Айсалкын Алиевна, Ошский государственный юридический институт, г. Ош, Кыргызская Республика, и.о. доцента.
  2. Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ош мамлекеттик юридикалык институту, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, филология илимдеринин кандидаты, профессордун м.а. Урманбетова Айсалкын Алиевна, Ош мамлекеттик юридикалык институту, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, доценттин м.а.
  3. Ilyas Isabekov, Osh State Law Institute, Osh, Kyrgyz Republic, candidate of legal sciences, acting associate professor. Aisalkyn Urmanbetova, Osh State Law Institute, Osh, Kyrgyz Republic, acting associate professor.
Pdf версиясы
DOI
  • DOI:10.26104/IVK.2019.45.557
  • Цитаталоо
  • Исабеков И.Н., Урманбетова А.А. ИСТОРИКО-ЛЕКСИЧЕСКОЕ ЗНАЧЕНИЕ ОДНОСЛОЖНОГО КОРНЕВОГО СЛОВА «ЛАН». Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2021. №. 10. C. 259-262