|
|
-
Солтобаева К.Б.
-
Солтобаева К.Б.
-
K.B. Soltobaeva
-
ТРАНСФОРМАЦИЯ НАРОДНЫХ СКАЗОК ПЕРВЫМИ ПРОСВЕТИТЕЛЯМИ
-
АЛГАЧКЫ АГАРТУУЧУЛАР ТАРАБЫНАН ЭЛДИК ЖОМОКТОРДУН ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНЫШЫ
-
TRANSFORMATION OF NATIONAL FAIRY TALES BY THE FIRST EDUCATORS
-
Во главе первых кыргызских просветителей стоит
И.Арабаев, который в 1924 году на основании арабской графики составил первую “Кыргызскую азбуку (Кыргыз алиппеси)”. В статье отмечена необходимость разработки
текстов, расширяющих мировоззрение детей, побуждающих интерес детей к азбуке. В статье рассматривается
каким образом были трансформированы следующие народные сказки: “Спор о том, кто будет началом года (Жыл
башы болуунун талашы)”, “Бессовестная собака (Арсыз
ит)”, “Лживый кот (Калпычы мышык)”, “Дырявое ведро
легче (Жыртык көнөк жеңилирек)”, “Ворон и горшок (Карга менен кумура)”, “Ссора (Кериш)”, “Спор (Талаш)”, “Умный слепой (Акылдуу сокур)”, “Объятый думой бедняк (Ойлуу кедей)”, “Охотник и детеныш сурка (Капканчы менен
чөндөлөй)”, “Отцовская мудрость (Ата акылы)”. В 1929
году в городе Фрунзе была опубликована книга для 1 отделений школ первого уровня еще одного первого кыргызского
просветителя К.Тыныстанова под названием “Новое
село”, а в 1931 году вышла в свет книга “Урок языка” для
учащихся школ второго года. В статье рассматривается
каким образом следующие народные сказки были трансформированы в литературные в вышеуказанных учебниках: “Следствие (Тергөө)”, “Ячмень и пшеница (Арпа менен
буудай)”, “Спор животных (Малдардын талашы)”, “Маленький мудрец (Кичинекей акылман)”, “Вырос в степи жеребенок (Тай талаага өнүптүр)”, “Знание – неисчерпаемое
богатство (Билим – түгөнбөс байлык)”, “Брошенная собака (Таштанды ит)”, “Зачем это появилось (Бул эмне үчүн
жаралган)”, “Сказка (Жомок)”, “Алдар косе и шайтан (Алдар көсө менен шайтан)”, “Сковородка (Көмөч)”, “Дайыр
и Набек (Дайыр менен Набек)”, “Верность и неверность
(Дурустук менен буруштук)”, “Маленький герой (Кичине
баатыр)”, “Прекрасный дом (Сонун үй)”, “Земледелец (Баба дыйкан)”, “Ак тош (Ак төш)”, “Последние минуты зимы (Кыштын акыркы өмүрү)”, “Приход весны (Жаздын келиши)”, “Арабский скакун (Араб аты)”, “Хитрая ворона
(Кызыл кулак карга)”, “Плохой товарищ (Жаман жолдош)”. Все эти произведения были сокращены авторами и приспособлены к требованиям учебников с фольклорных
сказочных сюжетов, в ходе трансформации были сохранены самые главные смысловые моменты произведений.
-
Кыргыздын алгачкы агартуучуларынын башында
И.Арабаев турат 1924-жылы араб графикасынын негизинде биринчи “Кыргыз алиппесин” түзгөн. Макалада мына
ушул алиппеге балдардын кызыкчылыгын ойготуп, дүйнөтаанымын кеңейтүүчү тексттерди түзүү муктаждыгы
келип чыккан. Түзгөн тексттердин ичинде элдик оозеки
жомоктор: “Жыл башы болуунун талашы”, “Арсыз ит”,
“Калпычы мышык”, “Жыртык көнөк жеңилирек”, “Карга
менен кумура”, “Кериш”, “Талаш”, “Акылдуу сокур”, “Ойлуу кедей”, “Капканчы менен чөндөлөй”, “Ата акылы”
кандайча транформацияланганы каралат. Алгачкы агартуучулардын дагы бири К.Тыныстановдун 1929-жылы
биринчи баскыч мектептердин 1-бөлүмдөрү үчүн “Жаңы
айыл”, 1931-жылы экинчи жылдыктар үчүн “Тил сабагы”
деген китептери Фрунзе шаарынан жарыкка чыккан. Мына ушул окуу китептерине “Тергөө”, “Арпа менен буудай”,
“Малдардын талашы”, “Кичинекей акылман”, “Тай талаага өнүптүр”, “Билим – түгөнбөс байлык”, “Таштанды
ит”, “Бул эмне үчүн жаралган”, “Жомок”, “Алдар көсө менен шайтан”, “Көмөч”, “Дайыр менен Набек”, “Дурустук
менен буруштук”, “Кичине баатыр”, “Сонун үй”, “Баба
дыйкан”, “Ак төш”, “Кыштын акыркы өмүрү”, “Жаздын
келиши”, “Араб аты”, “Кызыл кулак карга”, “Жаман жолдош” деген адабий жомоктор элдик жомоктордон кандайча трансформацияланып киргизилген каралат. Булардын
дээрлик бардыгы фольклордук жомоктук сюжеттерден
окуу китептердин талаптарына ылайыкталып авторлор
тарабынан кыскартылып, эң негизги өзөк гана сакталып
транформацияланганы айтылат.
-
At the head of the first Kyrgyz educators is I. Arabaev, who
made the first "The Kyrgyz alphabet (Kyrgyz alippesi)" on the
basis of the Arab graphics in 1924. The article notes the need of
texts development expanding outlook of the children and
inducing the interest of children to the alphabet. The article
considers the way the following fairy tales were transformed: "A
dispute on the one who will be the beginning of a year (Zhyl
bashy boluunun talashy)", "Unashamed dog (Arsyz it)", "False
cat (Kalpychy myshyk)", "Leaky bucket is lighter (Zhyrtyk konok
zhenilirek)", "A raven and a pot (Karga menen kumura)",
"Contention (Kerish)", "Dispute (Talash)", "Clever blind person
(Akylduu sokur)". "The poor filled with a thought (Oiluu kedei)",
"Hunter and the baby of groundhog (Kapkanchy menen
chondoloi)", "Fatherly wisdom (Ata akyly)". In 1929 the book
for the first divisions of the first level schools was published in
the city of Frunze written by another Kyrgyz educator K.
Tynystanov under the name of "New Village", and in 1931 the
book "Language lesson" was published for students of the
second year schools. The article considers the way the national
fairy tales were transformed to literary in above-stated books:
"Examination (Tergoo)", "A barley and a wheat (Arpa menen
buudai)", "A dispute of animals (Maldardyn talashy)", "A little
wise man (Kichinekey akylman)", “A foal grew up in the desert
(Tai talaaga onuptur)”, “Knowledge is an inexhaustible wealth
(Bilim –tugonbos bailyk)", "Abandoned dog (Tashtandy it)",
"Why it appeared (Bul emne uchun zharalgan)", "The fairy tale
(Zhomok)", "Aldar koso and shaitan (Aldar koso menen
shaitan)", "Frying pan (Komoch)", "Daiyr and Nabek (Daiyr
menen Nabek)", "Fidelity and infidelity (Durustuk menen
burushtuk)", "Little hero (Kichine baatyr)", "Beautiful house
(Sonun ui)", "The farmer (Baba dyikan)", "Ak tosh (Ak tosh)",
"The Last minutes of winter (Kyshtyn akyry omuru)", "Arrival of
spring (Zhazdyn kelishi)", "Arabian horse (Arab aty)", "Sly crow
(Kyzyl kulak karga)", "Bad companion (Zhaman zholdosh)".All
these works were reduced by authors and adapted for
requirements of books from folklore fantastic plots, the most
important semantic moments of works were kept during
transformation.
-
литературная сказка, трансформация, просветители, общество, эпоха, народная сказка.
-
адабий жомок, трансформация, агартуучу, коом, доор, элдик жомок.
-
literary fairy tale, transformation, enlighteners, society, epoch, folk tale.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Klara Soltobaeva, Kyrgyz state university by name of
I.Arabaev, Bishkek, Kyrgyz Republic, senior
lecturer.
-
Солтобаева Клара Бактыгуловна, И.Арабаев
атындагы Кыргыз мамлекеттик университети,
Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, ага
окутуучу.
-
Солтобаева Клара Бактыгуловна, Кыргызский
государственный университет имени И.Арабаева,
г.Бишкек, Кыргызская Республика, cтарший
преподаватель.
DOI:10.26104/NNTIK.2019.45.557
Солтобаева К.Б. ТРАНСФОРМАЦИЯ НАРОДНЫХ СКАЗОК ПЕРВЫМИ ПРОСВЕТИТЕЛЯМИ. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2019. №. 8. C. 228-233
|
