|
|
-
Усубалиев Р.А., Мамадалиева З.Э., Осмонов А.Т.
-
Усубалиев Р.А., Мамадалиева З.Э., Осмонов А.Т.
-
R.A. Usubaliev, Z.E. Mamadalieva, A.T. Osmonov
-
АНАЛИЗ И ОЦЕНКА ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ В БАССЕЙНАХ ТРАНСГРАНИЧНЫХ РЕК КУРКУРОО, ПАДЫША-АТА, АК-СУУ, ИСФАНА: СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ЛЕДНИКОВЫХ СИСТЕМ
-
ТРАНСЧЕКАРАЛЫК КҮРКҮРӨӨ, ПАДЫША-АТА, ИСФАНА ЖАНА АК-СУУ ДАРЫЯЛАРЫНЫН БАССЕЙНДЕРИНИН АЗЫРКЫ АБАЛЫН АНАЛИЗДӨӨ ЖАНА БААЛОО: МӨҢГҮ СИСТЕМАЛАРЫНЫН АЗЫРКЫ АБАЛЫ
-
ANALYSIS AND ASSESSMENT IN TRANSBOUNDARY RIVER BASINS KURKUROO, PADYSHA-ATA, ISFANA AND AK-SUU: PRESENT STATE OF GLACIAL SYSTEMS
-
Трансграничные реки Куркуроо, Падыша-Ата, Исфа-на и Ак-Суу формируются в горных районах Кыргызстана и несут свои воды на территорию соседних республик Ка-захстана, Узбекистана и Таджикистана. В силу своих физико-географических расположений ледниковые систе-мы вышеназванных речных бассейнов имеют различные количественные и качественные показатели. Для оценки оледенения использованы материалы Каталога ледников СССР, каталога ледников ЦАИИЗ, проведена обработка космических снимков Landsat, Sentinel за различные годы. За последние 50-60 лет произошло значительное сокраще-ние площади большинства ледников Куркуроо, Падыша-Ата и Ак-Суу (практически на 50 %) и соответственно идет уменьшение их объёмов. Ледниковые системы рас-сматриваемых речных бассейнов сильно деградированы. Учитывая важность ледников в формировании общего стока рек, в особенности в летний, вегетационный период, организация систематического мониторинга и исследова-ний за изменениями ледников является необходимым усло-вием при принятии решений по управлению и использова-нию водных ресурсов в условиях глобального изменения климата и дальнейших перспектив социально-экономиче-ского развития в Центральной Азии.
-
Чек аралар аркылуу агып өтүүчү Күркүрө, Падыша-Ата, Исфана жана Ак-Суу дарыялары Кыргызстандын тоо¬луу райондорунан баш алып, алардын суусу коңшулаш Казакстан, Өзбекстан жана Тажикстан республика¬ла-рынын аймактарына жетет. Катар өзүнүн физикалык-географиялык жайгашуусуна байланыштуу жогоруда аталган суу бассейндеринин мөңгү системалары түрдүү сандык жана сапаттык көрсөткүчтөргө ээ. Аталган суу бассейндеринде муздун тоңушун баалоо үчүн ССРдин мөң-гүлөр каталогунун, ЖПИБА мөңгүлөрүнүн катало¬гунун материалдары пайдаланылды, ар түрдүү жылдары кос-мос¬тон тартылган Landsat, Sentinel сүрөттөрү иштетил-ди. Муздун тоңушун изилдөөнүн натыйжасында акыркы 50-60 жыл ичинде Күркүрөө, Падыша-Ата жана Ак-Суу мөңгүлөрүнүн көпчүлүк аянты кыскаргандыгы (50 % га) жана ошого жараша алардын көлөмү азайып бара жат-кандыгы аныкталды. Каралып жаткан суу бассейнде-ринин мөңгү системалары өтө катуу деградацияланган. Дарыялардын жалпы агымынын калыптануусунда, айрык-ча жайкы вегитациялык мезгилде, мөңгүлөрдүн мааниси зор экендигин эске алып, мөңгүлөрдүн өзгөрүүсүнө үзгүл-түксүз байкоо салуу жана изилдөөлөрдү жүргүзүп туруу климат ааламдык деңгээлде өзгөрүп шартта суу корлорун башкаруу жана пайдалануу боюнча чечимдерди кабыл алууда, ошондой эле Борбордук Азияда социалдык-эконо-микалык өнүктүрүүнүн мындан аркы келечеги үчүн зарыл шарт болуп эсептелет.
-
Kurkuroо, Padysha-Ata, Isfana, and Ak-Suu transboundary rivers are formed in the mountainous areas of Kyrgyzstan and carry their waters to the territory of the neighboring republics of Kazakhstan, Uzbekistan, and Tajikistan. Due to their physiographic locations, the glacial systems of the above-mentioned river basins have different quantitative and qualitative indicators. In this work, the materials of the Catalog of Glaciers of the USSR, the Catalog of Glaciers of CAIAG were used to assess glaciation and process the Landsat and Sentinel satellite images for different years. Тhe glaciation of the considered basins, it was revealed that over the past 50-60 years there has been a significant reduction in the area of most of the Kur-Kuro, Padysh-Ata and Ak-Suu glaciers (almost 50 %) and, accordingly, their volumes are decreasing. Glacial systems of the considered river basins are highly degraded. Considering the importance of glaciers in shaping the general flow of rivers, especially in summer (vegetation period) the systematic monitoring and research on changes in glaciers is a prerequisite when making decisions on the management and use of water resources in the context of global climate change and future prospects for socio-economic development in Central Asia.
-
ледниковые системы, современное состояние, трансгра-ничные реки, Куркуроо, Падыша-Ата, Исфана и Ак-Суу, Кыргызстан.
-
мөңгү системалары, азыркы абал, трансчег¬аралык дарыялар, Күркүрө, Падыша-Ата, Исфана, Ак-Суу, Кыргызстан.
-
glacial systems, present state, transboundary rivers, Kurkuroo, Padysha-Ata, Isfana and Ak-Suu, Kyrgyzstan.
Авторлор жөнүндө маалымат
-
Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, Центрально-Азиатский институт прикладных исследований Земли, г.Бишкек, Кыргызская Республика, отдел №2 Климат, вода и природные ресурсы, руковолитель, кандидат географических наук, доцент.
Мамадалиева Зуура, Региональный экологический центр Центральной Азии, Филиал, г.Бишкек, Кыргыз-ская Республика, ведущий специалист.
Осмонов Азамат Тынарбекович, Центрально-Азиат-ский институт прикладных исследований Земли, г.Бишкек, Кыргызская Республика, отдел №2 Климат, вода и природные ресурсы, младший научный сотруд-ник.
-
Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, Борбордук-Азиялык Жерди колдонмо изилдөө институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, бөлүм №2 Климат, суу жана жаратылыш ресурстары, география илимдеринин кандидаты.
Мамадалиева Зуура, Борбордук Азиянын регионалдык экологиялык борбору, Филиалы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, жетектөөчү адис.
Осмонов Азамат Тынарбекович, Борбордук-Азиялык Жерди колдонмо изилдөө институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, бөлүм №2 Климат, суу жана жаратылыш ресурстары, кенже илимий кызматкер.
-
Ryskul Usubaliev, Central Asian Institute of applied earth research, Bishkek, Kyrgyz Republic, Department №2 Climate, water and natural resources, supervisor, candidate of geographical sciences, associate professor.
Zuura Mamadalieva, Regional environmental center of Central Asia, Branch, Bishkek, Kyrgyz Republic, leading specialist.
Azamat Osmonov, Central Asian Institute of applied earth research, Bishkek, Kyrgyz Republic, Department №2 Climate, water and natural resources, junior research-er.
10.26104/NNTIK.2019.45.557
Усубалиев Р.А., Мамадалиева З.Э., Осмонов А.Т. АНАЛИЗ И ОЦЕНКА ТЕКУЩЕЙ СИТУАЦИИ В БАССЕЙНАХ ТРАНСГРАНИЧНЫХ РЕК КУРКУРОО, ПАДЫША-АТА, АК-СУУ, ИСФАНА: СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ЛЕДНИКОВЫХ СИСТЕМ. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2019. №. 4. C. 92-98
|
