Жаңы саны

2023, №: 5

Кененирээк

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Макала
Авторлор
  1. Абдусамадзода Д., Абдушукуров Д.А., Фронтасьева М.В.
  2. Абдусамадзода Д., Абдушукуров Д.А., Фронтасьева М.В.
  3. D. Abdusamadzoda, D.A. Abdushukurov, M.V. Frontasyeva
Макаланын аты
  1. БИОМОНИТОРЫ НА ОСНОВЕ МХОВ ОПЫТ ПРИМЕНЕНИЯ НА ТЕРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
  2. МОХТОРДУН НЕГИЗИНДЕГИ БИОМОНИТОРЛОР ТАЖИКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН АЙМАГЫНДА КОЛДОНУУ ТАЖРЫЙБАСЫ
  3. BIOMONITORS BASES ON THE MOSSES ON THE TERRITORYOF REPUBLIC OF TAJIKISTAN
Аннотация
  1. Впервые в Таджикистане был применен метод мхов (биомаркеров) для мониторинга за состоянием экологии районов и выпадения тяжелых металлов из атмосферы. Так как Таджикистан расположен в аридной зоне, то мхи встречаются лишь на высотах более 1200 м.н.у.м. в хоро-шо увлаженных местах рядом с родниками. В ходе анали-зов были определены 40 макро и микроэлементов. Получе-ны данные о распределении элементов в горах. Выявлены аномальные зоны выпадения металлов. Это Оджук и Си-ома в Варзобском ущелье, Сарбо в Рамитском, во мхах Ванджа. Мхи вокруг Искандеркуля и в Зиддах сильно обо-гащены сурьмой. Проведены корреляционные и факторные анализы полученных данных. Выявлено 4 фактора выпаде-ния металлов, имеющих разное происхождение - от нату-ральных до антропогенных. Проведено сравнение концен-трации металлов во мхах Таджикистана и Казахстана. Мхи Таджикистана в большей степени загрязнены тяже-лыми металлами. Одной из причин может быть сложная география местностей, наличие узких горных ущелий, в которых происходит сжатие воздушных потоков и соот-ветственно увеличение концентрации металлов в воздухе. Другим фактором является наличие пыльных бурь «Аф-ганцев».
  2. Биринчи жолу Тажикстанда биомониторингдин (био-маркерлер) ыкмасын райондордун экологиясынын абалына мониторинг жүргүзүү жана атмосферадан оор металлдардын алынуусуна жүргүзүү үчүн колдонгон. Ант-кени Тажикстан кургак зонада жайгашкан, жана мохтор бир гана 1200 м жогору бийиктикте жакшы нымдалган орундарда булактар жанында табылган. Сыноолордун учурунда 40 макро- жана микроэлементтер аныкталган. Тоодогу элементтер бөлүштүрүү боюнча маалыматтары алынган. Металлдар түшө турган аномалдык зоналары аныкталган. Бул Оджук жана Сиома Варззоб капчы-гайындагы, Сарбо Рамит капчыгайда, Ванджа мохтор. Искандеркул жана и Зиддах айланасында мохтор сымап менен күчтүү байытылган. Өз ара байланыш жана жаг-дайлар анализдер жүргүзүлгөн менен маалыматтар кабыл алынган. Аныкталган металдардын төмөндөшү 4 жаг-дайлаыр бар - ар кандай теги менен, табигыйден антро-погендик чейин. Тажикстан жана Казакстан мохтор боюнча металл топтолуу окшоштук салыштуру жүргү-зүлгөн. Тажикстан мохтору биик даражада оор металл-дар менен булганган. Анын. бир себеби татаал география орундар болушу мүмкүн, тыгыз кууш капчыгайлар бар-дыгы, кайда аба агымы кысуу болуп саналат жана ага ылайыкту абада металлдардын концентрациясынын көбөйүшү болушу мүмкүн. Дагы бир нерсеси, "Ооган-дар"чаң-чапкындар борондору болуп саналат".
  3. For the first time in Tajikistan, the mosses biomonitoring method (biomarkers) was used for monitoring of the ecological condition of areas and the deposition of heavy metals from the atmosphere. Since Tajikistan is located in the arid zone, mosses are rarely can found at altitudes of more than 1200 meters above sea level, in well-humid places near springs. The prepared samples were sent to JINR, Dubna, for neutron activation analysis at the IBR-2 reactor. During the analysis were identified 40 major and microelements. Interesting data was obtained on the distribution of elements in the mountains regions. Anomalous metal deposition zones were revealed. These are Ojuk and Sioma in the Varzob gorge, Sarbo in Ramit, in the mosses of Vanj. The mosses around Iskanderkul and in Ziddi are highly enriched by antimony. Mathematical correlation and factor analysis of the data was conducted. 4 factors of metal deposition with different origin from natural to man-made were identified. The concentration of metals in mosses of Tajikistan and Kazakhstan was compared. The mosses of Tajikistan are much more polluted with heavy metals. One of the reasons may be the complex geography of areas, the presence of Narrow Mountain gorges in which the air flows are compressed and, accordingly, the concentration of metals in the air increases. Another factor is the presence of dust storms "Afghans".
Негизги сөздөр
  1. биоиндикаторы, мхи, Таджики¬стан, тяжелые металлы, элементный анализ, экология, зоны загрязнения.
  2. биоиндикаторлор, мохтор, Тажик¬стан, оор металлдар, экология, элементтик анализи.
  3. bioindicators, mosses, Tajikistan, heavy metals, elemental anal-ysis., ecology, pollution zones.
Авторлор жөнүндө маалымат
  1. Абдусамадзода Далер, Объединенный институт ядер- ных исследований им.Франка, г.Дубна, Российская Федерация, научный сотрудник. Абдушукуров Джамшед Алиевич, Академия наук Рес- публики Таджикистан, г. Душанбе, Республика Тад- жикистан, Институт водных проблем, гидроэнергети- ки и экологии, кандидат физико-математических наук, ведущий научный сотрудник. Фронтасьева Марина Владимировна, Объединенный институт ядерных исследований им.Франка, г.Дубна, Российская Федерация, доктор физико-математиче- ских наук.
  2. Абдусамадзода Далер, Франк атындагы Ядролук изилдөө боюнча биргелешкен институт, Дубна шаары, Россия Федерациясы, илимий изилдөөчү. Абдушукуров Джамшед Алиевич, Тажикстан Республикасынын илимдер академиясы, Душанбе шаары, Тажикстан Республикасы, Суу проблемалары, гидроэнергетика жана экология институту, физика жана математика илимдеринин кандидаты, улук илимий кызматкер. Фронтасьева Марина Владимировна, Франк атындагы Ядролук изилдөө боюнча биргелешкен институт, Дубна шаары, Россия Федерациясы, физика-математика илимдеринин доктору.
  3. Abdusamadzoda Daler, Frank Joint Institute for nuclear research, Dubna, Russian Federation, researcher. Jamshed Abdushukurov, Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan, Dushanbe, Republic of Tajiki-stan, Institute of water problems, hydropower and ecology, candidate of physical and mathematical Sciences, leading researcher. Marina Frontasyeva, Frank Joint Institute for nuclear research, Dubna, Russian Federation, doctor of physics and mathematics.
Pdf версиясы
DOI
  • 10.26104/NNTIK.2019.45.557
  • Цитаталоо
  • Абдусамадзода Д., Абдушукуров Д.А., Фронтасьева М.В. БИОМОНИТОРЫ НА ОСНОВЕ МХОВ ОПЫТ ПРИМЕНЕНИЯ НА ТЕРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2019. №. 4. C. 4-9