Научный журнал Кыргызстана

Смаилов Э.А., Самиева Ж.Т., Капарова М.К., Маметова А., Ташматова Н.К.
Смаилов Э.А., Самиева Ж.Т., Капарова М.К., Маметова А., Ташматова Н.К.
E.A. Smailov, Zh.T. Samieva, M.K. Kaparova, A. Mametova, N.K. Tashmatova

БОЛЕЗНИ И ВРЕДИТЕЛИ РАСТЕНИЯ РИСА В КЫРГЫЗСТАНЕ
КЫРГЫЗСТАНДА КҮРҮЧ ӨСҮМДҮГҮНҮН ООРУЛАРЫ ЖАНА ЗЫЯНКЕЧТЕРИ
DISEASES AND PESTS OF RICE PLANTS IN KYRGYZSTAN

В Кыргызстане последние 20 лет ежегодно увели¬чи¬ваются площади возделывания риса, резко увеличи¬лась урожайность и валовый сбор. Хотя объемы про¬из¬вод¬ства риса в Кыргызстане небольшие в сравнении с другими странами, но питательные и кулинарные ка¬че¬ства риса возделываемого в Кыргыз¬стане высоко оце¬не¬ны. Поэтому в настоящее время проблема одна, это сохранение экологической чистоты и качества риса возделываемого в Кыргызстане. В данной статье из-ло¬жены характеристики основных вредителей и болезней встречающихся на растениях риса в условиях Кыр¬гыз¬ста¬на и принимаемые меры борьбы с ними. Приведена подробная характеристика наиболее опасных болезней риса: возбудитель-грибок пирикуляриоза (Piricularia Oryzae Br.et.Cav), гельмин¬тоспориоз (Piricularia Oryzae Br.et.Cav), фузариозные болезни (Fusarium Link), твер¬дая головня риса (Tilletia harridan Takah); вредителей риса: обыкновенная злако¬вая тля - Schiraphis graminum, рисового долгоносика - Sitophilus Oryzae L., щитеня (Triops cancriformis), рисового комарика (Endochirono¬mus tendens), рисовой пьявицы (Lema suvorori Jacobs). Изложены меры борьбы с сорными растениями: кури¬ное просо - Echinochioa grys galli, однолетний злаковый сорняк и клубнекамыш - Bolboschoenus maritimus, леер¬сия рисо¬вид¬ное (Leersia orizaides), гумай (Echinochioa phylolopogon), камыш-тростник (Phragmites communis) – являющиеся болотными многолетними злаковыми сор¬няками. Одновременно рекомендуется глубокое изу¬че¬ние и исследование их численности, биоэкологии и спо-собов борьбы с ними не влияющих на экологическую чис¬тоту и качество конечной продукции с целью воз-де¬лы¬вания и производства продукта соответст-вующего современным требованиям и спросу рынка.
Акыркы 20 жылда Кыргызстанда жыл сайын кү¬рүч өстүрүү аянттары кеңейип, эгиндин түшүм-дүү¬лүгү жана дүң түшүмү кескин өсүүдө. Кыргызстан¬да башка өлкөлөргө караганда күрүч өндүрүүнүн көлөмү аз, бирок өстүрүлгөн күрүчтүн аш болумдуулугу жана ку¬линардык сапаттары жогору бааланган. Ошондук¬тан азыркы учурда бир гана көйгөй бар, бул Кыр¬гыз¬стан¬да өстүрүлгөн күрүчтүн экологиялык тазалыгын жана сапатын сактап калуу. Бул макалада Кыргыз¬стан¬дын шарттарында кездешкен күрүч өсүм¬дүк¬тө¬рү¬нүн негизги зыянкечтеринин жана оорулары¬нын мү¬нөз-дөмөсү жана алар менен күрөшүүдө карал¬ган чара-лар сыпатталган. Күрүчтүн өтө кооптуу оорула¬ры-нын: пирикуляриоздун (Piricularia Oryzae Br.et.Cav) коз¬го¬гуч грибогу (жугуштуу оору тарка¬туучу жана түр¬дүү нерселерди ачытуучу өсүмдүк микроорганизми), гельминтоспориоз (Piricularia Oryzae Br.et.Cav), фуза¬риоздук оорулар (Fusarium Link), күрүчтүн катуу кара көсөсүнүн (Tilletia harridan Takah); күрүчтүн зыян¬кеч¬те¬ринин: кадимки дан өсүмдүгүнүн митеси - Schiraphis graminum, күрүч шиш тумшуктун - Sitophilus Oryzae L., рак сыяктуу щитендин (Triops cancriformis), күрүч чиркейинин (Endochironomus tendens), күрүч пьявица д¬оңузунун (Lema suvorori Jacobs) толук мүнөздөмөсү кел¬тирилди. Отоо чөптөр менен күрөшүүнүн чаралары баяндалды: тоок таруусу - Echinochioa grys galli, бир жыл¬дык дан отоо чөбү жана жемиш тамыр камышы – Bolboschoenus maritimus, күрүч түрүндөгү дан өсүм¬дү¬гү (Leersia orizaides) гумай (Echinochioa phylolopo¬gon), камыш (Phragmites communis) – көп жылдык дан¬дуу саз отоо чөптөрү болуп саналышат. Бир мезгилде азыр¬кы талаптарга жана базардын суроо-талапта¬ры¬на дал келген өнүмдү өстүрүү жана өндүрүү макса¬тын¬да алардын санын, биоэкологиясын жана акыркы про-дукциянын экологиялык тазалыгына, сапатына таа-сир этишпеген алар менен күрөшүүнү жолдорун терең иликтеп, изилдөө сунуш кылынат.
In Kyrgyzstan, over the past 20 years, the area of rice cultivation has been increasing annually, yields and gross harvest have sharply increased. Although the volume of rice production in Kyrgyzstan is small in comparison with other countries, but nutritious and culinary, the quality of rice cul¬tivated in Kyrgyzstan is highly appreciated. Therefore, at present, the problem is one, it is the preservation of the eco¬lo¬gical purity and quality of rice cultivated in Kyrgyzstan. This article describes the characteristics of the main pests and diseases found on rice plants in Kyrgyzstan and the mea¬sures taken struggle with them. The detailed cha¬rac-te¬ris¬tics of the most dangerous diseases of rice are given: pa¬tho¬gen-fungus pyklyuariosis (Piricularia Oryzae Br.et.Cav), gelmintosporioz (Piricularia Oryzae Br.et.Cav), fusarial disea¬ses (Fusarium Link), hard rice (Tilletia harridan Takah); rice pests: common grass aphid - Schiraphis gra¬mi¬num, rice weevil - Sitophilus Oryzae L., shieldfish (Triops cancriformis), rice mosquito (Endochironomus tendens), rice drinker (Lema suvori Jacobs). Weed control measures are outlined: chicken millet - Echinochioa grys galli , an¬nual cereal weed and klubnekamysh - Bolboschoenus mari¬ti¬mus, rice leersia (Leersia orizaides), gumai (Echinochioa phylolopogon), reed reed (Phragmites communis) - which are peaty perennial grass weeds. At the same time, in-depth study and study of their numbers, bioecology is recom¬men¬ded and ways of dealing with them that do not affect the ecological purity and quality of the final product in order to cultivate and produce a product that meets modern requi¬re¬ments and market demand.

болезни, вредители, сорные рас¬те¬ния, рис, качество, экологическая чистота, возбу¬ди¬тель грибок, клубнекамыш, куриное просо, однолетние злаковые, многолетние злаковые, гербицид.
оорулар, зыянкечтер, отоо чөп¬төр, күрүч, сапат, экологиялык тазалык, козгогуч гри¬бо¬гу, жемиш тамыр, тоок таруусу, бир жылдык дан өсүмдүктөрү, көп жылдык дан өсүмдүктөрү, гербицид.
diseases, pests, weeds, rice, quality, eco¬lo¬gical purity, fungus pathogen, klubnekamysh, chicken mil¬let, annual cereal, perennial cereal, herbicide.

Смаилов Эльтар Абламетович, Ошский технологический университет имени академика М.М.Адышева, г.Ош, Кыргызская Республика, доктор сельскохозяйственных наук, профессор. Самиева Жыргал Токтогуловна, Кыргызско- Узбекский университет, г.Ош, Кыргызская Республика, доктор биологических наук. Капарова Макбурат Камчиевна, Ошский технологический университет имени академика М.М.Адышева, г.Ош, Кыргызская Республика, кандидат биологических наук. Маметова А., Ошский технологический университет имени академика М.М.Адышева, г.Ош, Кыргызская Республика, аспирант. Ташматова Н.К. Баткенский государственный университет, г.Баткен, Кыргызская Республика, аспирант.
Смаилов Эльтар Абламетович, Академик М.М.Адышев атындагы Ош технологиялык университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, айыл чарба илимдеринин доктору, профессор. Самиева Жыргалбек Токтогуловна, Кыргыз-Өзбек университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, биология илимдеринин доктору. Капарова Макбурат Камчиевна, Академик М.М.Адышев атындагы Ош технологиялык университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, биология илимдеринин доктору. Маметова А., Академик М.М.Адышев атындагы Ош технологиялык университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, аспирант. Ташматова Н.К., Баткен мамлекеттик университети, Баткен шаары, Кыргыз Республикасы, аспирант.
Eltar Smailov, Osh technological university by name of academician M.Adyshev, Osh, Kyrgyz Republic, doctor of agricultural sciences, professor. Zhyrgal Samieva, Kyrgyz-Uzbek University, Osh, Kyrgyz Republic, doctor of biological sciences. Makburat Kaparova, Osh technological university by name of academician M.Adyshev, Osh, Kyrgyz Republic, candidate of biological sciences. A. Mametova, Osh technological university by name of academician M.Adyshev, Osh, Kyrgyz Republic, undergraduate. N. Tashmatova, Batken state University, Batken, Kyrgyz Republic, undergraduate.

Жүктөө

10.26104/NNTIK.2019.45.557

Жаңы саны

2023, №: 5

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Журналдар

Байланышуу