Научный журнал Кыргызстана

Шаршеев Э.С., Жакеев Б.М., Чортомбаев У.Т., Базарбаева И.Д
Шаршеев Э.С., Жакеев Б.М., Чортомбаев У.Т., Базарбаева И.Д
E. Sharsheev, B. Zhakeev, U. Chortombaev, I. Bazarbaeva

АНАЛИЗ КЛИМАТИЧЕСКИХ УСЛОВИЙ ПОСРЕДСТВОМ АППАРАТА МАТРИЦЫ ПЕРЕХОДНЫХ ВЕРОЯТНОСТЕЙ
ӨТКӨӨЛ ЫКТЫМАЛДЫК МАТРИЦАСЫНЫН АППАРАТЫ АРКЫЛУУ КЛИМАТТЫК ШАРТТАРДЫ ТАЛДОО
ANALYSIS OF CLIMATIC CONDITIONS WITH THE APPARATUS OF THE MATRIX OF TRANSITION PROBABILITIES

В научной работе рассмотрена случайные процессы изменения входящих величин при математическом моделировании климатических условий внешней среды. В качестве случайных процессов рассматривались выпадения атмосферных осадков, изменение во времени температуры воздуха и относительной влажности воздуха. Посредством инструмента матриц переходных вероятностей сделан анализ вышеназванных климатических условий. В строчках матрицы переходных вероятностей можно увидеть внутреннюю структуру и свойства случайных процессов, в связи с этим при анализе внешней среды или при рассмотрении изменения климата рекомендуется использования методики матриц переходных вероятностей что в результате дает количественную и качественную картину рассматриваемых случайных процессов. Сделанный анализ посредством матриц переходных вероятностей в связи с количественной и качественной оценкой данных позволяет сделать заключение что закон распределения вероятностей климатических условий существенно отличается от нормального закона распределения, поэтому характеризовать его только первыми двумя моментами как математическим ожиданием и дисперсией не дает полную картину. Использовать среднюю арифметическую величину в качестве характеристики «среднего» года так - же нельзя, т.к. вероятность ее будет менее 50 %. В связи с этим данная научная работа посвящена анализу метеорологических данных посредством матриц переходных вероятностей.
Илимий иш тышкы чөйрөнүн климаттык шарттарын математикалык моделдөөдө киргизилген маанилерди өзгөртүүнүн кокус процесстерин карайт. Кокус процесстер катары жаан-чачындар, убакыттын өтүшү менен абанын температурасынын жана салыштырмалуу нымдуулуктун өзгөрүшү эске алынган. Ыктымалдык матрицаларынын аппаратын колдонуу менен климаттык шарттарга талдоо жүргүзүлгөн. Ыктымалдык матрицанын сызыктарынан кокустук процесстердин ички түзүлүшүн (струтурасын) жана касиеттерин көрүүгө болот, ушуга байланыштуу тышкы чөйрөнү талдоодо же климаттын өзгөрүшүн кароодо өткөөл ыктымалдык матрицаларынын ыкмасын колдонуу сунушталат, натыйжада каралып жаткан кокус процесстердин сандык жана сапаттык сүрөттөлүшү көрсөтүлгөн. Маалыматтарды сандык жана сапаттык баалоого байланыштуу өткөөл ыктымалдык матрицаларынын жардамы менен жүргүзүлгөн талдоо климаттык шарттардын ыктымалдыгынын бөлүштүрүү мыйзамы нормалдуу бөлүштүрүү мыйзамынан олуттуу айырмаланат деген тыянак чыгарууга мүмкүндүк берет, ошондуктан бул процести биринчи эки учур менен гана мүнөздөгөнгө болбой тургандыгы аныкталды бул эки учур деген сөз математикалык күтүү жана дисперсия толук сүрөттөлүштү бербей тургандыгы көрсөтүлгөн. Ошондой эле орточо арифметикалык маанини «орточо» жылдын мүнөздөмөсү катары колдонуу мүмкүн эмес, анткени анын ыктымалдыгы 50% дан аз болот. Ушуга байланыштуу бул илимий иш өткөөл ыктымалдык матрицаларын колдонуу менен метеорологиялык маалыматтарды талдоого арналган
The scientific work considers random processes of changing input values in mathematical modeling of climatic conditions of the external environment. As random processes, precipitation, changes in air temperature and relative air humidity over time were considered. Using the tool of transition probability matrices, an analysis of the above climatic conditions was made. In the lines of the matrix of transition probabilities, one can see the internal structure and properties of random processes, in connection with this, when analyzing the external environment or when considering climate change, it is recommended to use the technique of transition probability matrices, which as a result gives a quantitative and qualitative picture of the considered random processes. The scientific work considers random processes of changing input values in mathematical modeling of climatic conditions of the external environment. As random processes, precipitation, changes in air temperature and relative air humidity over time were considered. Using the tool of transition probability matrices, an analysis of the above climatic conditions was made. In the lines of the matrix of transition probabilities, one can see the internal structure and properties of random processes, in connection with this, when analyzing the external environment or when considering climate change, it is recommended to use the technique of transition probability matrices, which as a result gives a quantitative and qualitative picture of the considered random processes. The analysis made by means of transition probability matrices in connection with the quantitative and qualitative assessment of the data allows us to conclude that the distribution law of the probability of climatic conditions differs significantly from the normal distribution law, therefore, characterizing it only by the first two moments as the mathematical expectation and dispersion does not give a complete picture. It is also impossible to use the arithmetic mean as a characteristic of the "average" year, because its probability will be less than 50%. In this regard, this scientific work is devoted to the analysis of meteorological data using transition probability matrices

случайные процессы, матрица переходных вероятностей, климатические условия, атмосферные осадки, температура воздуха, относительная влажность воздуха.
кокус процесстер, ыктымалдык матрицасы, климаттык шарттар, атмосфералык жаан-чачындар, абанын температурасы, абанын салыштырмалуу нымдуулугу, топурактын нымдуулук
random processes, transition probability matrix, climatic conditions, atmospheric precipitation, air temperature, relative air humidity.

Шаршеев Эрмек Сабырович, Кыргызский национальный аграрный университет имени К.И. Скрябина, г. Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат технических наук, доцент. Жакеев Бактыбек Муратжанович, Национальная академия наук Кыргызской Республики, г. Бишкек, Кыргызская Республикасы. Чортомбаев У.Т., Кыргызский национальный аграрный университет имени К.И. Скрябина, г. Бишкек, Кыргызская Республика, доктор экномических наук, доцент. Базарбаева Индира Дайырбековна, Кыргызский национальный аграрный университет имени К.И. Скрябина, г. Бишкек, Кыргызская Республика, магистр землеустройства и кадастров, старший преподаватель
Шаршеев Эрмек Сабырович, К. И. Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университети, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, техника илимдеринин кандидаты, доцент. Жакеев Бактыбек Муратжанович, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы. Чортомбаев У.Т., К.И. Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университети, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, экономика илимдеринин доктору, доцент. Базарбаева Индира Дайырбековна, К.И. Скрябин атындагы Кыргыз улуттук агрардык университети, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, жерге жайгаштыруу жана кадастрлар магистри, улук окутуучу.
Ermek Sharsheev, Kyrgyz National Agrarian University by name of K. Skriabin, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of technical sciences, associate professor. Baktybek Zhakeev, National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz Republic. U. Chortombaev, Kyrgyz National Agrarian University by name of K. Skriabin, Bishkek, Kyrgyz Republic, doctor of economic sciences, associate professor. Indira Bazarbaeva, Kyrgyz National Agrarian University by name of K. Skriabin, Bishkek, Kyrgyz Republic, master of land management and cadastres, senior lecturer.

Download

10.26104/NNTIK.2022.47.88.005

New issue

2024, №: 3

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Journals

Contacts