Научный журнал Кыргызстана

Жумагулов М.Д.
Жумагулов М.Д.
M.D. Zhumagulov

К ПРОБЛЕМЕ ПЕРИОДИЗАЦИИ СОЦИАЛЬНО-ИСТОРИЧЕСКОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ КАЗАХСКОГО ОБЩЕСТВА И ЕГО КУЛЬТУРЫ
КАЗАК КООМУНУН ЖАНА АНЫН МАДАНИЯТЫНЫН СОЦИАЛДЫК-ТАРЫХЫЙ ТРАНСФОРМАЦИЯЛАНЫШЫН ДООРЛОРГО БӨЛҮШТҮРҮҮ КӨЙГӨЙЛӨРҮНӨ
TO THE PROBLEM OF PERIODIZATION OF SOCIAL AND HISTORICAL TRANSFORMATION OF THE KAZAKH SOCIETY AND ITS CULTURE

В статье проблема периодизации истории казахской культуры рассматривается в тесной связи с социально-ис-торической трансформацией казахского общества и раз-ви¬тием казахской философии. Автор вычленяет, обще-тюрк¬скую предысторию, называя ее прототюркским периодом, период тюркского времени, протоказахский период, период казахских ханств, периоды царской колони-зации и совет¬ско¬го тоталитаризма и, наконец, эру неза-висимости. Про¬сле¬живается также эволюция фило-софско-мировоз¬зрен¬че¬ских умонастроений от казахской мифологии и тенгриан¬ства через исламскую религию к фи¬ло¬софии акынов и жы¬рау, от просветительской филосо¬фии через марксистско-ленинскую моноидеологию к фило¬софии независимости. От¬личается, что культура и философия как ее квинтессен¬ция тесно переплетаются на всех этапах формирования и развития казахского народа, его государственности, обра¬зуя духовное основание его социально-экономического, по¬ли¬тического, нравственного и интеллектуального прогрес¬са. Особое значение автором придается характеристике культуры и философии в период процветания казахских ханств (XVI-XVIII вв.), выделяя его как период традицион¬ной казахской культуры, духовным выражением которой яв¬ляется философия акынов и жырау того времени. Отме¬чае¬тся также преем¬ственная связь между периодами ста¬нов-ления и развития казахской духовности, которая была насильственно прер¬вана российской экспансией на казах-ские земли, продол¬женной советским правлением. За эти двести с лишним лет деградации национальной идентич-нос¬ти казахский народ чуть было не лишился своего языка, культурно-бытовых традиций, своих философско-эстети¬че¬ских ценностей, образующих мировоззренческий фунда¬мент его бытия. Выражается надежда на то, что в годы неза¬висимости произойдет возврат утерянных культур¬ных ценностей, возрождение духовно-нравственных исто¬ков, расцвет национальной идентичности, которые най¬дут свое адекватное отражение в философских построе¬ниях и культуроло-гических изысканиях новых поколений иссле¬дователей эры независимости.
Мақалада қазақ мәдениеті тарихын кезеңдеу мәселесі қазақ қоғамының тарихи-әлеуметтік тасымалдануымен және қазақ философиясының дамуымен тығыз байла-ныста қарастырылады. Автор мұнда мынандай кезеңдерді бөліп көрсетеді: жалпытүріктік алғытарих кезеңі, түркі¬лік уақыт кезеңі, алғықазақтық кезең, қазақ хандығы ке¬зеңі, патшалық отарлау және кеңестік тоталитаризм ке¬зең¬дері және ең соңында тәуелсіздік дәуірі. Сонымен қатар қазақ мифологиясы мен тәңіршілдіктен бастап, ислам діні арқылы ақындар мен жыраулар философиясына, ағарту¬шы¬лық философиясынан маркстік-лениндік монои¬деология арқылы тәуелсіздік философиясына қарай фиоло-софиялық-дүниетанымдық ілімдердің эволюциясына көз жүгіртіледі. Автор қазақ хандығының гүлденген кезеңіне (XVI-XVIII ғғ.) ерекше мән беріп, оны дәстүрлі қазақ қоғамы мен мәде¬ние¬ті ретінде кезеңдеп, ақын-жыраулар филосо¬фиясын соның рухани жемісі деп бағалайды. Автор осы кезеңдер арасын¬дағы сабақтастықты да ескеріп, екі жүз жылдан астам уақыт (XVIII ғ. орта тұсынан-XX ғ. соңына дейін) патша¬лық Ресей мен кеңестік биліктің қазақ жеріне жасаған экспансиясының арқасында оның үзіліп қалғанын, соның әсе¬рі¬нен ұлттық бірегейліктің қожырап, қазақ мәдение¬ті¬нің кері кетіп, рухани құндылықтарымыздың көбінен айры¬лып қалғанымыз, ендігі үміт тәуелсіздік дәуіріне жүкте¬летіндігін нақты көрсетеді.
In the article, the problem of periodization of the history of Kazakh culture is considered in close connection with the socio-historical transformation of Kazakh society and the de¬ve¬lop¬ment of Kazakh philosophy. The author finds out the common Turkic prehistory, the proto-Kazakh period, the classical traditional Kazakh society of the Kazakh khanate period, the pe¬riods of tsarist colonization and Soviet totalitarianism and, finally, the era of independence. The evolution of philosophical and ideological attitudes from tengriantism and Kazakh mytho¬logy through Islamic religion to the philosophy of akyns and Atyrau, from educational philosophy through Marxist-Leninist mono-ideology to the philosophy of independence is also traced. It differs that culture and philosophy as its quintessence are closely intertwined at all stages of the formation and development of the Kazakh people, their statehood, and singles out the spiritual basis of their socio-economic, political, moral and intellectual progress. The author attaches particular importance to the characterization of culture and philosophy during the period of prosperity of the Kazakh khanates (XVI-XVII), marking it as the period of traditional Kazakh culture, the spiritual expression of which is the philosophy of akyns and zhyrau of that time. There is also a successive link between the periods of formation and development of Kazakh spirituality, which was forcibly inter¬rup¬ted by Russian expansion to Kazakh lands, continued by the Soviet government. Over these two hundred years and more years of degradation of national identity, Kazakh people have almost lost their native language, cultural and everyday traditions, their philosophical and aesthetic values, which form the ideological foundation of their existence. It is hoped that in the years of independence there will be a return of past lost cultural values, a revival of spiritual and moral sources, a flourishing national identity, which will be adequately reflected in the philosophical and cultural studies of new generations of researchers in the era of independence.

казахское общество, культура, фи¬ло¬софия, проблема периодизации, социокультурная транс¬формация, тенгрианство, ислам, творчество акынов и жырау, казахское просвещение, философия незави¬симости.
қазақ қоғамы, мәдениет, философия, ке¬зеңдеу мәселесі, социомәдениеттік тасымалдау, тәңір¬лік, ислам, ақындар мен жыраулар шығармашылығы, қазақ ағартушылығы, тәуелсіздік философиясы.
Kazakh society, culture, philosophy, the prob¬lem of periodization, sociocultural transformation, Tengriism, Islam, creativity of akyns and zhyrau, Kazakh education, phi¬lo¬sophy of independence.

Жумагулов М.Д., Казахский национальный аграрный университет, г.Алмата, Республика Казахстан, старший преподаватель.
Жумагулов М.Д., Казак улуттук агрардык университети, Алмата шаары, Казакстан Республикасы, ага окутуучу.
M. Zhumagulov Kazakh National Agrarian University, Almaty, Kazakhstan, a senior lecturer.

Download

10.26104/NNTIK.2019.45.557

New issue

2023, №: 5

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Journals

Contacts