|
|
-
Исабеков И.Н., Кадырова Г.Э.
-
Исабеков И.Н., Кадырова Г.Э.
-
I. Isabekov, G. Kadyrova
-
ИСТОРИКО-ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ХАНЬСКИХ СТАВОК ЧАТКАЛЬСКОЙ ДОЛИНЫ
-
ЧАТКАЛ ӨРӨӨНҮНДӨГҮ ХАН ОРДОЛОРУНУН ТАРЫХЫЙ-ЛИНГВИСТИКАЛЫК ЖАКТАН ИЗИЛДЕНИШИ
-
HISTORICAL AND LINGUISTIC RESEARCH KHAN'S RATES OF THE CHATKAL VALLEY
-
Макала Чаткал өрөөнүндөгү хан ордолорунун тарыхын
талдоого арналган. Хан ордолорунун жаралуу тарыхы боюнча
илимий пикирлер жокко эсе. анткени топонимдерге ушул күнгө
чейин илимий изилдөө иштери жүргүзүлө элек. Хан ордолорунун аталыштары эмненин негизинде жаралганын аныктоо
үчүн тарыхый-лингвистикалык талдоо жүргүзүлдү. Жүргүзүлгѳн иликтөөнүн негизинде хан ордолорунун аталыштары
байыркы түрк тилине тиешелүү экендиги аныкталып, топонимдердин тарыхый-географиялык аталышынын баштапкы
турпаты байыркы түрк тилиндеги бир муундуу “жан” деген
унгу сөзгө –ч- ар- сөз жасоочу мүчөлөр жалганып жан-чар
сөзү жана “күл” унгу сөзүнө бөс мүчөсү кошулуп күл-бөс сөздөрү келип чыккан. Макалада жүргүзүлгѳн тарыхый-лингвистикалык талдоонун негизинде “жан-чар” деген бир муундуу
уңгу сөз байыркы түрк тилинде “аңчылыкта жана жоокерчилик доордо колдонулган согуш куралы” деген маанилерди
туюндурса, экинчи “күлбөс” компоненти байыркы шумер тилинде “гүл, гүлше-радостно, весело”; байыркы түрк тилинде
“килиш (гилиш)” - смех; радостно келип чыккан. Демек, “күлбөс” сөзү күлбөгөн, жылмайбаган адамды түшүндүрөт.
-
Статья посвящена анализу ханских ставок находящихся
в Чаткальской долине. Информация по возникновению истории
ханских ставок отсутствует в научной литературе, так как
до настоящего момента не проводилось специальное научное
исследование. Для определения названия ханских ставок мы
проводили историко-лингвистический анализ. На основе проведенного нами анализа было установлено, что названия топонимов возникли на основе одоносложных корневых слов “жан”
при соединении словообразующих окончаний –ч- и - ар- и образовалось слово жанчар-дробить”, во втором случае соединяется к морфеме “күл” окончание -бөс- и образуется слово “күлбөс- несмеян”. В результате, проведенного историко-лингвистического анлиза выяснилось, что названия топонимов “жанчар-дробить күлбөс-несмеян” относятся к древнетюркскому
языковому слою, так как первый односложный корневой компонент топонима “жан-чар” в тюркском языке обозначает
"охотничья ружья, в том числе ружья во время войны”; второе название топоним “күлбөс” обозначает “несмеян, неулыбающий”, который образован от шумерского языка “гүл, гүлше - радостно, весело”; и древнетюркского языка “килиш (гилиш)” - смех; радостно. Значит, слово “күлбөс” обозначает
несмеющегося, неулыбающегося человека.
-
The article is devoted to the analysis of the history of the
Khans’ hordes in the Chatkal valley. There are no scientific opinions
regarding the history of the revival of the Khan’s horde. This is due
to the fact that toponyms have not yet been studied. A historical and
etymological analysis were made to clarify the origin of the names
of the Khan's hordes. Based on the etymological analysis of the
article, it was found out that the words "zhaanchar, kulbos and uu"
refer to the ancient Turkish language, since the syllable "zhan-char"
in the ancient Sumerian language means "a weapon used in hunting
and military affairs", "hum, gulshe - joyfully, cheerfully ": in
Turkish" kelish (gilish) "- laughter, joy. However, the "uu" part of
the third Uubulak horde was translated into the Kyrgyz language in
the form in which it was pronounced and written in the Sumerian
language. Thus, the original form of the word "uu" in ancient
Sumerian means "sleep". Later it spread to all Turkic languages.
Based on the study, it was established that the names of the khans
belong to the ancient Turkic language, and the original form of the
historical and geographical names of toponyms came from the
ancient Turkic words "zhan-char", "kulbos", "uu-bulak".
-
Хан, орда, дробить, несмеян, яд, охота, шумер.
-
Хан, ордо, жанчар, күлбөс, уу, аңчылык, шумер.
-
Khan, horde, “zhanchar”, “kulbos”, “uu”, hunting, Sumerian language.
-
Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ошский
государственный юридический институт, г. Ош,
Кыргызская Республика, кандидат филологических
наук, и. о. профессора.
Кадырова Г.Э., Ошский государственный
юридический институт, г. Ош, Кыргызская
Республика, и.о. доцента.
-
Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ош мамлекеттик юридикалык институту, Ош шаары, Кыргыз Республикасы,
филология илимдеринин
кандидаты, профессордун.м.а.
Кадырова Г.Э., Ош мамлекеттик юридикалык институту,
Ош шаары, Кыргыз Республикасы, доценттин
милдетин аткаруучу.
-
Ilyas Isabekov, Osh State Law Institute, Osh, Kyrgyz
Republic, candidate of legal sciences, acting
associate professor.
G. Kadyrova, Osh State Law Institute, Osh, Kyrgyz
Republic, Acting Associate Professor.
Исабеков И.Н., Кадырова Г.Э. ИСТОРИКО-ЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ХАНЬСКИХ СТАВОК ЧАТКАЛЬСКОЙ ДОЛИНЫ. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2022. №. 4. C. 245-248
|
