New issue

2023, №: 3

More

Известия ВУЗов Кыргызстана

Paper
Authors
  1. Исабеков И.Н.
  2. Исабеков И.Н.
  3. I. Isabekov
Title
  1. ВЛИЯНИЕ ПЕРСИДСКОГО ЯЗЫКА НА ТОПОНИМЫ ЧАТКАЛЬСКОЙ ДОЛИНЫ
  2. ЧАТКАЛ ӨРӨӨНҮНДӨГҮ ЖЕР-СУУ АТАЛЫШТАРЫНА ПЕРС ТИЛИНИН ТИЙГИЗГЕН ТААСИРИ
  3. THE INFLUENCE OF THE PERSIAN LANGUAGE ON THE TOPONYMS OF THE CHATKAL VALLEY
Abstract
  1. Статья посвящена этимологическому анализу топонимов перского происхождения, находящиеся в Чаткальской долине. В научной литературе отсуствует приемлемая научная информация, так как до сих пор не проведен этимологический анализ для раскрытия подлинного значения этих топонимов. На основе проведенного нами анализа было установлено, что история возникновения топонима “Таасс-Сафьян”, Овладтун, Шохи об дор, Сумсар, Дубана-Көл, Шабаруз-Сай,шаб-руз, Хар-гушт-Сай” относятся к древнеперсскскому языковому слою, так как “Таасс+Сахтийан”, Сафьян на фарси обозначает “подражание, имитация”; “подражать (кому-либо)”; второй компонент “сахти” обозначает “трудность, испытывать затруднения, трудности”. Афлатун (Овлотун)-заповедник, красивый край, Шекаф-тар (Шохи об дор)-шах-большая скала, ап - вода, река, тар (дор) – слоистые горные породы, Сумсар – ящерица, варан, Дубана “сумашедший, безумный”; “глупец, дурак”; “сходить с ума, теряеть рассудок”, Шабрез (шабаруз) күнү-түнү, Харгушт- хар-осел, гушт-мясо и в кыргызском означает мясо осла или место где умер осел. Следовательно, на основе вышеизложенного мы отмечаем, что топоними персского происхождения приспосаливаясь по закону кыргызского языка произносятся как Тастопиян, Авлетим, Шекафтар, Сумсар, Дубана-Көл, Шабрез-Сай, Эшекөлдү, т.е. место где умер осел.
  2. Макала Чаткал районундагы перс тилдик катмардагы топонимдердин төркүнүн (этимологиясын) талдоого арналган. Илимий адабияттарда топонимдердиндин жаралуу тарыхы боюнча алгылыктуу маалыматты учуратууга мүмкүн эмес, себеби топонимге ушул күнгө чейин анын түпкү мааниси тастыктап, ачып берүү үчүн илимий-изилдөө иштери жүргүзүлө элек. Макалада жүргүзүлгѳн этимологиялык талдоонун негизинде “Таасс-Сафьян”, Овлад-тун, Шохи об дор, Сумсар, Диванэ (дубана), Шаб-руз, (шабаруз-сай), Хар-гушт-Сай” сөздөрү перс тилдик катмарга таандык экендиги аныкталып, Тастопиян “Таасс+Сахтийан”, Сафьян сөздөрүнөн куралып, “тууроо, окшоштуруу”, экинчи компоненти сахтийан “кыйынчылык тартуу менен үйрөнүү”, Афлатун (Овлотун)-корук, кооз жер, Шекафтар (Шохи об дор)-шах-чоң (зор) аска, ап - суу, дарыя, тар (дор) - катмарланган тоо тектери, Сумсаркескелдирик , эчкемер, Дубана-Көл “акылсыз, жинди, келесоо” адам келген кѳл, Шабрез (шабаруз) күнү-түнү, Харгушт-Сай хар-эшек, гушт-эт деген маанилерди туюндуруп, кыргыз тилинде Эшек-Өлдү (эшек өлгөн жер) дегенди түшүндүрѳт. Жыйынтыгында, перс тилиндеги топонимдер кыргыз тилинин өзгөчөлүгүнө ыңгайлашып,. Тастопиян, Афлатун, Шекафтар, Сумсар, Дубана-Көл, Шабрез-Сай, Харгушт-Сай айтылып, жазылып калган
  3. The article is devoted to the etymological analysis of toponyms of Persian origin located in the Chatkal valley. There is no acceptable scientific information in the scientific literature, since etymological analysis has not yet been carried out to reveal the true meaning of these toponyms.On the basis of our analysis, it was found that the history of the emergence of the toponym “Taass-Safyan”, Ovlad-tun, Shokhiobdor, Sumsar, Dubana-Kol, Shabaruz-Sai, Shab-ruz, Khar-gusht-Sai” refers to the Old Persian language layer, since “Taass + Sakhtiyan”, goatskin in Farsi means “imitation, imitation”; “imitate (someone)”; the second component “sahti” means “-” difficulty, to experience difficulties, difficulties”. Aflatun (Ovlotun) - reserve, beautiful region, Shekaftar (Shokhiobdor) - shah - a big rock, ap - water, river, tar (dor) - layered rocks, Sumsar - lizard, monitor lizard, Dubana “crazy, insane”; "fool, fool"; “go crazy, lose your mind”, Shabrez (shabaruz) kүnu-tүnu, Khargusht-khar-donkey, gusht-meat and in Kyrgyz means donkey meat. Therefore, on the basis of the foregoing, we note that toponyms of Persian origin, adapting according to the law of the Kyrgyz language, are pronounced as Tastopian, Avletim, Shekaftar, Sumsar, Dubana-Kol, Shabrez-Sai, Eshek-uldu.
Keywords
  1. Перс, этимон, имитация, варан, слой, сафьян, кожа.
  2. Перс, төркүн, тууроо, эчкемер, катмар, сактийан, тери.
  3. Persian, etymon, imitation, varan, layer, goatskin, leather.
Authors info
  1. Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ошский государственный юридический институт, г. Ош, Кыргызская Республика, кандидат филологических наук, и. о. профессора.
  2. Исабеков Ильяс Ниязбекович, Ош мамлекеттик юридикалык институту, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, филология илимдеринин кандидаты, профессордун.м.а.
  3. Ilyas Isabekov, Osh State Law Institute, Osh, Kyrgyz Republic, candidate of legal sciences, acting associate professor.
Pdf
DOI
  • 10.26104/IVK.2019.45.557
  • Citing
  • Исабеков И.Н. ВЛИЯНИЕ ПЕРСИДСКОГО ЯЗЫКА НА ТОПОНИМЫ ЧАТКАЛЬСКОЙ ДОЛИНЫ. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2022. №. 4. C. 241-244