|
|
-
Тайиров М.М., Тайиров А.-С.М.
-
Тайиров М.М., Тайиров А.-С.М.
-
Taiirov M.M., Taiirov A.-S.M
-
ТЕХНОЛОГИЯ ПЕРЕРАБОТКИ ЖЕЛЕЗА, СВИНЦА И ПРОИЗВОДСТВО ДРЕВЕСНОГО УГЛЯ, ДАНАКЕРЯ, ПОРОХА КЫРГЫЗСКОГО НАРОДА
-
КЫРГЫЗ ЭЛИНИН ТЕМИРДИ, КОРГОШУНДУ ИШТЕТҮҮ ЖАНА ЖЫГАЧ КӨМҮРДҮ, ДАНАКЕРДИ, ДҮРМӨТТҮ ӨНДҮРҮҮ ТЕХНОЛОГИЯСЫ
-
THE TECHNOLOGY OF PROCESSING IRON, LEAD AND THE PRODUCTION OF CHARCOAL, DANAKER, GUNPOWDER OF THE KYRGYZ PEOPLE
-
Сбор, изучение и передача традиционных знаний кыргызского народа подрастающему поколению является актуальной задачей нашего времени. Потому что, собранные
веками нашим народом материалы, о традиционных знаниях по металлическим и неметаллическим материалам,
также будут источниками для исследования истории
кыргызского народа. Эта статья посвящена технологии
переработки железа, свинца и о производстве и использования древесного угля, данакеря (сорт клея красного цвета
для спайки металлов), пороха на примере традиционных
знаний населения, проживающих в селе Кароол на долине
Исфайрам-Сай Кадамжайского района. Наши отцы и деды
делили железные материалы по виду, звонкости и механическим свойствам на 3 вида: полот, жашык железо, чугун.
Они в практической деятельности много использовали жашык железо и полота. Из местного сырья изготовляли данакеря, с помощью этого порошка, прикрепляли полот с
жашык железом. Наши предки знали, что при помощи древесного угля, изготовленного из дров можжевельника,
можно нагревать железо до обрабатываемой температуре. Пули оружия (кара мылтык) приготовили из местного
свинца вливая в специальную форму, изготовленные из песчаного камня и трубки из камыша. Также из местного
сырья, как данакер, приготавливали и использовали порох
для оружия
-
Кыргыз элинин салттуу билимдерин жыйнап-топтоо, изилдеп-үйрөнүү жана аларды жаштарыбызга окутуп-үйрөтүү азыркы замандын актуалдуу маселеси болуп
калды. Анткени кылымдар бою топтогон элибиздин металл жана металл эмес материалдарды өндүрүү, иштетүү жана колдонуу боюнча салттуу билимдери, кыргыз
элинин өткөн тарыхын изилдөөнүн булагы да болот. Бул
макала кыргыз элинин (Кадамжай районунун ИсфайрамСай өрөөнүндөгү Кароол айлынын мисалында) темирди,
коргошунду иштетүү жана жыгач көмүрдү, данакерди,
дүрмөттү жасоо жана колдонуу технологиясына арналды.
Ата-бабаларыбыз темир материалын анын түсүнө, зынгыраган дабышына жана механикалык касиеттерине жараша 3 топко бөлүшкөн: полот; жашык темир; чоюн. Полот менен жашык темирди көп колдонушкан. Жергиликтүү сырьелордон жасашкан «данакер» деген порошокту
пайдаланышып жашык темирге полотту кадашкан. Арчанын отунунан даярдалган жыгач көмүрдүн жардамы менен гана темирди кызытып иштетүүгө боло тургандыгын
билишкен. Кара мылтыктын огуну болсо, өндүрүлгөн коргошунду калыпка кую жолу аркылуу доңуз ок менен чачманы алышкан. Ал эми кара мылтыктын дүрмөтүн, болсо, данакер сыяктуу жергиликтуу сырьелордон даярдашып колдонушкан
-
The collection, study and transfer of traditional knowledge
of the Kyrgyz people to the younger generation is an urgent task
of our time. Because the materials collected over the centuries
by our people, about traditional knowledge of metallic and nonmetallic materials will be sources for studying the history of the Kyrgyz people.This article is devoted to the technology of processing iron and lead and the production and use of charcoal,
danaker (a type of red glue for welding metals), gunpowder
based on the example of traditional knowledge of the population
living in the village of Karool in the Isfayram-Sai valley Kadamdzhai region. Our fathers and grandfathers divided iron materials by type, sonority and mechanical properties into 3 types:
polot, iron zhashyk, cast iron. In practical activities, they made
a lot of use of iron zhashyk and polot. Danakery was made from
local raw materials, using this powder, we attached blades of
polot with iron zhashyk. Our ancestors knew that with the help
of charcoal made from juniper firewood, it was possible to heat
iron to a processed temperature. Weapons bullets (kara myltyk)
were prepared from local lead by pouring into a special mold
made of sand stone and a tube of reeds. Also, gunpowder for
weapons was prepared and used from local raw materials, such
as danaker
-
кыргызский народ, традиционные знания, железо, полот, жашык железо, древесный уголь, данакер, свинец, порох, нитрат калия.
-
кыргыз эли, салттуу билимдер, темир, полот, жашык темир, жыгач көмүр, данакер, коргошун, дүрмөт, калийдин нитраты.
-
Kyrgyz people, traditional knowledge, iron, polot, iron zhashyk, charcoal, danaker, lead, gunpowder, potassium nitrate.
-
Тайиров М.М., Кызыл-Кийский педагогический
институт, г.Кызыл-Кия, Кыргызская Республика,
доктор физико-математических наук, профессор.
Тайиров А.-С.М., Кыргызский государственный
университет им.И.Арабаева, г.Бишкек, Кыргызская
Республика, аспирант
-
Тайиров М.М., Кызыл-Кыя педагогикалык институту,
Кызыл-Кыя шаары, Кыргыз Республикасы, физика
жана математика илимдеринин доктору, профессор.
Тайиров А.-С.М., И.Арабаев атындагы Кыргыз
мамлекеттик университети, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, аспирант.
-
M. Taiirov, Kyzyl-Kiya pedagogical Institute, Kyzyl-Kiya,
Kyrgyz Republic, doctor of physical and mathematical
sciences, professor.
A.-S.Taiirov, Kyrgyz state University by name of I.
Arabaev, Bishkek, Kyrgyz Republic, post-graduate
student.
DOI:10.26104/IVK.2019.45.557
Тайиров М.М., Тайиров А.-С.М. ТЕХНОЛОГИЯ ПЕРЕРАБОТКИ ЖЕЛЕЗА, СВИНЦА И ПРОИЗВОДСТВО ДРЕВЕСНОГО УГЛЯ, ДАНАКЕРЯ, ПОРОХА КЫРГЫЗСКОГО НАРОДА. Известия ВУЗов Кыргызстана. 2019. №. 11. C. 20-25
|
