Научный журнал Кыргызстана

Дарыбек уулу Д., Самиева Ж.Т., Камилова Л.Т
Дарыбек уулу Д., Самиева Ж.Т., Камилова Л.Т
Darybek uulu D., Zh. Samieva, L. Kamilova

МЕТОДЫ, СРЕДСТВА И СПОСОБЫ ЗАЩИТЫ ОТ ВРЕДИТЕЛЕЙ И БОЛЕЗНЕЙ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КУЛЬТУР
АЙЫЛ ЧАРБА ӨСҮМДҮКТӨРҮН ЗЫЯНКЕЧТЕРДЕН ЖАНА ИЛДЕТТЕРДЕН КОРГООНУН ЫКМАЛАРЫ, КАРАЖАТТАРЫ ЖАНА ЖОЛДОРУ
METHODS, MEANS AND METHODS OF PROTECTION AGAINST PESTS AND DISEASES OF AGRICULTURAL CROPS

В настоящее время в связи с переходом сельскохозяйственного производства Кыргызстана в частные руки, и созданием самостоятельных частных крестьянских и фермерских субъектов, влечет за собой изменения севооборотов, встает вопрос правильного, рационального сочетания методов защиты растений. Как известно, химический способ борьбы с вредителями и болезнями, наиболее распространенный в настоящее время, имеет серьезные недостатки. При применении химических препаратов одновременно с вредными уничтожаются и полезные насекомые (пчелы, шмели, цветочные мухи, и др.). Поэтому актуальнейшая проблема – охрана окружающей среды, причинения минимального ущерба при проведении защитных мероприятий. Современная защита растений должна базироваться не на подавлении какого-то одного вредного вида (вредителя, болезни, сорняка) или их комплекса на определенной культуре, а на управлении экологическими системами посевов и насаждений и немыслима без зональных систем земледелия, с учетом долгосрочного и краткосрочного прогноза развития вредителей и болезней растений, результаты картирования полей на засоренность. В настоящее время существует организационно-хозяйственный, агротехнический, химический, биологический, селекционный и другие способы защиты растений. В практике сложилось так, что, например на сахарной свекле и хлопчатнике используется в основном химический способ, а на зерновых и на возделывании табака – агротехнический, биологический и селекционный. Для борьбы с сорной растительностью основными способами должны быть агротехнический и организационно-хозяйственный. Например, по нашим расчетам, при обработке почвы по системе полупара сорные растения на рисе уничтожаются на 83,7%, а при дополнительной 2-х кратной обработки почвы перед посевом (посадкой) на 91,6%. Развитие полезных и вредных насекомых, обитающих на местных агробиоценозах, зависит от системы севооборотов и структуры посевов.
Азыркы учурда Кыргызстанда айыл чарба өндүрүшүнүн жеке колго өтүп, өз алдынча жеке дыйкан-фермер субъекттеринин түзүлүшүнө байланыштуу которуштуруп айдоону өзгөртүүгө алып келет, өсүмдүктөрдү коргоо ыкмаларын туура, сарамжалдуу айкалыштыруу маселеси келип чыгууда. Белгилүү болгондой, зыянкечтерге жана илдеттерге каршы күрөштүн азыркы учурда эң кеңири жайылган химиялык ыкмасы олуттуу кемчиликтерге ээ. Химиялык каражаттарды колдонууда зыяндуулары менен бир убакта пайдалуу курткумурскалар (аарылар, аарылар, гүл чымындары жана башкалар) жок кылынат. Демек, эң актуалдуу маселе айлана-чөйрөнү коргоо, коргоо иш-чараларын жүргүзүүдө минималдуу зыян келтирүү. Заманбап өсүмдүктөрдү коргоо кандайдыр бир зыяндуу түрдү (зыянкечтерди, илдеттерди, отоо чөптөрдү) жок кылууга же алардын белгилүү бир айыл чарба өсүмдүктөрүнө комплексин бөгөт коюуга негизделбестен, айыл чарба өсүмдүктөрүнүн жана плантациялардын экологиялык системасын башкарууга негизделиши керек жана зоналык дыйканчылык системаларысыз элестетүү мүмкүн эмес. Учурда өсүмдүктөрдү коргоонун уюштуруу-чарбалык, агротехникалык, химиялык, биологиялык, селекциялык жана башка ыкмалары бар. Практикада, мисалы, кант кызылчасында жана пахтада негизинен химиялык ыкма колдонулат, ал эми дан эгиндеринде жана тамеки өстүрүүдө агротехникалык, биологиялык жана селекциялык ыкма колдонулат.Отоо чөптөргө каршы күрөшүүнүн негизги ыкмалары агротехникалык жана уюштуруучулук-экономикалык болууга тийиш. Мисалы, биздин эсептөөлөр боюнча, жарым мите система менен жер кыртышын иштетүүдө шалыдагы отоо чөптөр 83,7%га, ал эми себүү алдында (отургузуу) кошумча 2 эсе топуракты иштетүүдө 91,6% жок кылынат. Жергиликтүү агробиоценоздорду байырлаган пайдалуу жана зыяндуу курт-кумурскалардын өнүгүшү которуштуруп айдоо системасына жана өсүмдүктөрдүн түзүлүшүнө жараша болот.
At present, in connection with the transfer of agricultural production in Kyrgyzstan into private hands, and the creation of independent private peasant and farmer entities, it entails changes in crop rotation, the question of the correct, rational combination of plant protection methods arises. As you know, the chemical method of pest and disease control, which is the most widespread at present, has serious drawbacks. When using chemicals, beneficial insects (bees, bumblebees, flower flies, etc.) are destroyed simultaneously with harmful ones. Therefore, the most pressing problem is environmental protection, inflicting minimal damage during pro-tective measures. Modern plant protection should not be based on the suppression of any one harmful species (pest, disease, weed) or their complex on a certain crop, but on the management of ecological systems of crops and plantations and is unthinkable without zonal farming systems, taking into account the long-term and short-term development forecast pests and diseases of plants, the results of mapping fields for weediness. Currently, there are organizational and economic, agrotechnical, chemical, biological, breeding and other methods of plant protection. In practice, it has developed there are organizational and economic, agrotechnical, chemical, biological, breeding and other methods of plant protection. In practice, it turned out that, for example, on sugar beets and cotton, mainly the chemical method is used, and on grain crops and in the cultivation of tobacco-agrotechnical, biological and breeding. To combat weeds, the main methods should be agrotechnical and organizational and economic. For example, according to our calculations, when cultivating the soil according to the system of semi-parasitic weeds on rice are destroyed by 83.7%, and with an additional 2-fold cultivation of the soil before sowing (planting) on 91.6%. The development of beneficial and harmful insects inhabiting local agrobiocenoses depends on the crop rotation system and crop structure

защита растений, севооборот, вредители, болезни, сорняки, агротехнический, химический, биологический, посев, экология, насекомые.
өсүмдүктөрдү коргоо, которуштуруп айдоо, зыянкечтер, илдеттер, отоо чөптөр, агротехникалык, химиялык, биологиялык, себүү, экология, курт-кумурскалар.
plant protection, crop rotation, pests, diseases, weeds, agrotechnical, chemical, biological, sowing, ecology, insects.

Дарыбек уулу Дилафар, Международный Кыргызско-Узбекский университет имени Б.Сыдыкова, г.Ош, Кыргызская Республика, аспирант. Самиева Жыргал Токтогуловна, Международный Кыргызско-Узбекский университет имени Б.Сыдыкова, г.Ош, Кыргызская Республика, доктор биологических наук, профессор. Камилова Лола Токтомуратовна, Международный Кыргызско-Узбекский университет имени Б.Сыдыкова, г.Ош, Кыргызская Республика, кандидат географических наук, доцент.
Дарыбек уулу Дилафар, Б. Сыдыков атындагы Эл аралык Кыргыз-Өзбек университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, аспирант. Самиева Жыргал Токтогуловна, Б. Сыдыков атындагы Эл аралык Кыргыз-Өзбек университети, Инновациялык технология институту, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, биология илимдеринин доктору, профессор. Камилова Лола Токтомуратовна, Б. Сыдыков атындагы Эл аралык Кыргыз-Өзбек университети, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, география илимдеринин кандидаты, доцент.
Darybek uulu Dilafar, International Kyrgyz-Uzbek University by name of B. Sydykov, Osh, Kyrgyz Republic, postgraduate student. Zhyrgal Samieva, International Kyrgyz-Uzbek University by name of B. Sydykov, Institute of Innovative Technologies, Osh, Kyrgyz Republic, doctor of biological sciences, professor. Lola Kamilova, International Kyrgyz-Uzbek University by name of B. Sydykov, Osh, Kyrgyz Republic, candidate of geographical sciences, associate professor.

Download

DOI:10.26104/NNTIK.2019.45.557

New issue

2023, №: 5

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Journals

Contacts