Научный журнал Кыргызстана

Калашникова О.Ю., Аламанов С.К., Усубалиев Р.А.
Калашникова О.Ю., Аламанов С.К., Усубалиев Р.А.
O.Yu. Kalashnikova, R.A. Usubaliev, S.K. Alamanov

ОЦЕНКА ДИНАМИКИ КОМПОНЕНТОВ СТОКА РЕК ЛЕДНИКОВОГО ПИТАНИЯ В ГОРАХ ТЯНЬ-ШАНЯ В УСЛОВИЯХ ИЗМЕНЕНИЯ ГЛОБАЛЬНОГО КЛИМАТА
ТЯНЬ-ШАНЬ ТООЛОРУНДАГЫ МӨҢГҮДӨН АЗЫКТАНГАН ДАРЫЯЛАРДЫН АГЫМЫНЫН КОМПОНЕНТТЕРИНИН ГЛОБАЛДЫК КЛИМАТТЫН ӨЗГӨРҮҮ ШАРТЫНДАГЫ ДИНАМИКАСЫНА БАА БЕРҮҮ
CHANGES OF RUNOFF COMPONENTS ON HIGH-ALTITUDE RIVERS OF GLACIAL NUTRITION OF THE TIEN-SHAN MOUNTAIN UNDER THE CONDITIONS OF GLOBAL CLIMATE WARMING

Увеличение стока высокогорных рек Тянь-Шаня с преобладанием ледникового питания связаны с глобальным потеплением и происходящим сокращением площади оледенения. В статье проведен анализ изменения гидрологических и метеорологических параметров в бассейне реки Нарын до гидропоста г.Нарын, в пределах которого река имеет ледниково-снеговое питание за многолетний период, с 1940 по 2018 годы. Анализ изменения компонентов стока в верховьях реки Нарын, до г. Нарын показывает увеличение в нём объема основных составляющих - талой снеговой, талой ледниковой и грунтового питания с 1993 года по настоящее время. За последние 70 лет наблюдается сокращение площади оледенения в верховьях реки Нарын на 20%, что привело к увеличению объема талого ледникового стока на 30% за период с 1993 г. по 2017 г., по сравнению с периодом с 1940 г. по 1992 гг. Также за те же сравнительные периоды увеличился объем стока за счет талых снеговых вод почти в два раза, что связано с условиями накопления снегозапасов за холодный период. Увеличение меженного и грунтового стока реки на 40% связано с увеличением объема стока талых вод сезонного снега и ледников, подпитывающих грунтовые воды.
Мөңгү суулары менен азыктануусу үстөмдүк кылган Тянь-Шандын бийик тоолуу дарыяларынын агымынын көбөйүшү, учурда болуп жаткан климаттын глобалдык өзгөрүшүнө жана мөңгүлөрдүн аянтынын кыскарышына байланыштуу. Макалада, Нарын дарыясы мөңгү-кар суулары менен азыктанган бассейндин Нарын шаарынын Гидропостуна чейинки чегинде, гидрологиялык жана метеорологиялык параметрлердин 1940-2018-жылдар аралыгындагы өзгөрүүлөрү иликтенген. Жогорку Нарындын, Нарын шаарына чейин, суу агымынын компоненттеринин өзгөрүшүнүн анализи, агымдын негизги түзүүчүлөрү - эриген кар, мөңгү сууларынын жана жер кыртышынан азыктануусунун көлөмдөрүнүн 1993-жылдан бүгүнкү мезгилге чейин көбөйгөнүн көрсөтүп турат. Акыркы 70 жылда байкалган Нарын дарыясынын бассейниндеги мөңгүлөрдүн аянтынын 20%га кыскарышы, мөңгүдөн келген агымдын көлөмүнүн 1993- 2017-жылдар аралыгында, 1940-1992-жылдардагы мезгилге салыштырганда 30%га чейин көбөйүшүнө алып келген. Ошол эле салыштырылган мезгилдерде, суук мезгилдеги кардын топтолушунун шарттарына байланыштуу, кардын эриген сууларынын агымынын көлөмү дээрлик эки эсе көбөйгөн. Дарыянын суусу тартылган мезгилдеги жана жер кыртышынан келген агымдарынын 40%га көбөйүшү кыртыш сууларын азыктандырып жаткан сезондук кардын жана мөңгүлөрдүн эриген сууларынын көлөмүнүн көбөйүшү менен байланыштуу.
An increase in the flow of high-altitude rivers of the Tien Shan with the predominance of glacial nutrition is associated with global warming and the ongoing reduction in the area of glaciation. The article analyzes the changes in hydrological and meteorological parameters in the Naryn river basin to the Naryn hydropost, where the river has a glacial-snow supply for a long period from 1940 to 2018. Analysis of changes in the flow components in the upper reaches of the Naryn river-Naryn shows an increase in the volume of flow of the main components, snowmelt, glacial melt and ground food from 1993 to the present. Over the past 70 years, there has been a 20% reduction in the area of glaciation in the Naryn river basin, which has led to an increase in the volume of glacial melt runoff by 30% since 1993. in 2017, compared to the period from 1940 to 1992. Also, during the same comparative periods, the volume of runoff due to snowmelt increased almost twice, which is due to the conditions of accumulation of snow reserves during the cold period. The 40% increase in inter-soil and ground flow of the river is due to an increase in the volume of meltwater runoff from seasonal snow and glaciers that feed the ground water.

изменение климата, сток реки, компоненты стока, оледенение, площадь ледников, бассейн реки, река Нарын, Тянь-Шань, Кыргызстан.
климаттын өзгөрүшү, суу агымы, суу агымынын компоненттери, мөңгүлөнүү, мөңгүлөрдүн аянты, дарыя алабы, Нарын дарыя, Тянь-Шан, Кыргызстан.
climate change, components of runoff, glaciers, the area of glaciers, the Naryn River, Tyan-Shan, Kyrgyzstan.

Калашникова Ольга Юрьевна, ЦентральноАзиатский институт прикладных исследований земли, г.Бишкек, Кыргызская Республика, научный сотрудник. Аламанов Саламат Кулембекович, Национальная Академия наук Кыргызской Республики, г.Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат географических наук, доцент. Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, ЦентральноАзиатский институт прикладных исследований земли, г.Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат географических наук.
Калашникова Ольга Юрьевна, Борбордук-Азиялык жерди прикладдык изилдөө институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, илимий кызматкер. Аламанов Саламат Кулембекович, Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер Академиясы, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, география илимдеринин кандидаты, доцент. Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, БорбордукАзиялык жерди прикладдык изилдөө институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, география илимдеринин кандидаты.
Olga Kalashnikova, Central Asian Institute of applied earth research, Bishkek, Kyrgyz Republic, research fellow. Salamat Alamanov, National Academy of Sciences of the Kyrgyz Republic, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of geographical sciences, associate professor. Ryskul Usubaliev, Central Asian Institute of applied earth research, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of geographical sciences.

Download

DOI:10.26104/NNTIK.2019.45.557

New issue

2024, №: 3

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Journals

Contacts