|
|
-
Усупаев Ш.Е., Каримов А.А., Мамбеталиев Э., Самибаева А.Ж
-
Усупаев Ш.Е., Каримов А.А., Мамбеталиев Э., Самибаева А.Ж
-
Sh.E. Usupaev, A.A. Karimov, E. Mambetaliev, A.Zh. Samibaeva
-
ГЕОРИСКИ В БАССЕЙНАХ РЕК КАРА-БАЛТА И ЗЕРАВШАН (Кыргызстан, Таджикистан)
-
КАРА-БАЛТА ЖАНА ЗЕРАВШАН ДАРЫЯ БАССЕЙНДЕРДИН ГЕОЛОГИЯЛЫК КЫРСЫК КОРКУНУЧУ (Кыргызстан, Тажикстан)
-
GEORISKS IN THE KARA-BALTA AND ZERAVSHAN RIVER BASINS (Kyrgyzstan, TAjikistan)
-
В исследуемых густонаселенных трансграничных бассейнах рек Центральной Азии р. Зеравшан (Таджикистан-Узбекистан) и р. Кара-Балта (Кыргызстан – Казахстан) получили
развитие геориски которые подразделяются по генезису на
природного, техногенного, экологического и социально-биологического характера. При изучении особенностей проявления
георисков от загрязнения территорий элементами тяжелых
металлов и радионуклидами, одновременно задействованы все
4 вышеприведенных подразделений, особенно из них последние
3. По реализуемым фазам проекта МНТЦ TJ2409 «Гидрохимический мониторинг и оценка рисков добычи полезных ископаемых и урановых хвостохранилищ в трансграничных речных
бассейнах стран Центральной Азии: Таджикистан, Кыргызстан, Казахстан, Узбекистан», осуществляются впервые комплексные мониторинговые рекогносцировочные исследования с
отбором и анализом проб воды, донных отложений и почвогрунтов. В работе приводятся методологические подходы по
интегрированной оценке, типизации и прогноза георисков с
учетом мигрирующей способности опасных для здоровья населения химических элементов в ландшафтах и взаимосвязи их с
георисками от прорывоопасных горных озер, селей, подтоплений, оползней, разгерметизации и прорыва дамб радиоактивных и токсичных хвостохранилищ и горных отвалов. Составлены карты инженерной геономии и их модели латеральной и
повысотной типизации и прогноза георисков.
-
Орто Азиянын калк жыш жайгашкан трансчек аралык
дарыя бассейндеринде, Зеравшан д. (Тажикстан-Өзбекстан)
жана Кара-Балта д. (Кыргызстан - Казакстан) генезиси боюнча табигый, техногендик, экологиялык жана социалдыкбиологиялык мүнөзгө бөлүнгөн геотобокелчиликтерди иштеп
чыккан. Аймактардын оор металлдардын жана радионуклиддердин элементтери менен булгануусунан келип чыккан геотобокелдиктердин көрүнүштөрүнүн өзгөчөлүктөрүн изилдеп
жатканда, жогоруда аталган 4 бөлүмдүн бардыгы тең, айрыкча алардын акыркы 3 бөлүгү бир эле мезгилде катышат.
Документте ландшафттарда калктын ден-соолугу үчүн коркунучтуу химиялык элементтердин миграциялык жөндөмдүүлүгүн жана алардын агып кетүү коркунучу бар тоо көлдөрүнүн
гео-тобокелдиктер менен байланышын эске алуу менен геотобокелдиктерди комплекстүү баалоо, типтештирүү жана
божомолдоонун методикалык ыкмалары келтирилген, сел, суу
ташкыны, жер көчкү, депрессия жана радиоактивдүү жана
уулуу калдыктар сактагычтарынын тосмолорунун ачылышы
жана тоо таштандылары. Инженердик геономиянын карталары жана алардын жанаша жана бийик типтештирүү моделдери жана гео-тобокелдиктердин божомолу түзүлдү.
-
In the studied densely populated transboundary river basins
of Central Asia, the R. Zeravshan (Tajikistan-Uzbekistan) and r.
Kara-Balta (Kyrgyzstan - Kazakhstan) developed geo-risks, which
are subdivided by genesis into natural, technogenic, ecological and
socio-biological character. When studying the features of the manifestation of geo-risks from contamination of territories with elements of heavy metals and radionuclides, all 4 of the above divisions
are simultaneously involved, especially the last 3 of them. For the
ongoing phases of the ISTC TJ2409 project "Hydrochemical monitoring and risk assessment of mining and uranium tailings in the
transboundary river basins of Central Asia: Tajikistan, Kyrgyzstan,
Kazakhstan, Uzbekistan" and soil. The paper presents methodological approaches for the integrated assessment, typification and prediction of geo-risks, taking into account the migratory ability of chemical elements hazardous to the health of the population in landscapes and their relationship with geo-risks from outburst-hazardous mountain lakes, mudflows, flooding, landslides, depressurization and breakthrough of dams of radioactive and toxic tailings and
mountain dumps. The maps of engineering geonomy and their models of lateral and elevation typification and geo-risk prediction
have been compiled.
-
геориски, природные загрязнения, техногенные загрязнения, экологические загрязнения, биологические загрязнения, социальные загрязнения, инженерная геономия, геоном-модели, элементы
-
геотобокелдиктер, жаратылыш булгануу, техногендик булгануу, экологиялык булгануу, биологиялык булгануу, социалдык булгануу, инженердик геономия, геоном-моделдер, элементтери.
-
georiski, natural pollution, technogenic pollution, environmental pollution, biological pollution, social pollution, engineering geonomy, geonomics models, elements.
-
Усупаев Шейшеналы Эшманбетович, ЦентральноАзиатский институт прикладных исследований
Земли, г.Бишкек, Кыргызская Республика, доктор
геолого-минералогических наук, профессор.
Каримов Алихон Ахмадович, Таджикский
национальный университет, г.Душанбе,
Республика Таджикистан, кандидат геологоминералогических наук, профессор.
Мамбеталиев Элеман, Центрально-Азиатский
институт прикладных исследований Земли,
г.Бишкек, Кыргызская Республика, научный
сотрудник.
Самибаева А.Ж., Кыргызский государственный
университет геологии, горного дела и освоения
природных ресурсов им. У.Асаналиева, г.Бишкек,
Кыргызская Республика, соискатель.
-
Усупаев Шейшеналы Эшманбетович, Борбордук
Азия Жерди прикладдык изилдөө институту,
Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, геология
жана минералогия илимдеринин доктору,
профессор.
Каримов Алихон Ахмадович, Тажик улуттук
университети, Душанбе шаары, Тажикстан
Республикасы, геология жана минералогия
илимдердин кандидаты, профессор.
Мамбеталиев Элеман, Борбордук Азия Жерди
прикладдык изилдөө институту, Бишкек шаары,
Кыргыз Республикасы, илимий кызматкер.
Самибаева А.Ж., У.Асаналиев атындагы Кыргыз
мамлекеттик геология, тоо-кен иши жана
жаратылыш ресурстарын өздөштүрүү
университети, Бишкек шаары, Кыргыз
Республикасы, изденүүчү.
-
Sheyshenaly Usupaev, Central Asian Institute of
Applied Earth Research, Bishkek, Kyrgyz Republic,
doctor of geological and mineralogical sciences,
professor.
Alikhon Karimov, Tajik National University, Dushanbe,
Republic of Tajikistan, candidate of geological and
mineralogical sciences, professor.
Eleman Mambetaliev, Central Asian Institute for
Applied Geosciences, Bishkek city, Kyrgyz
Republic, researcher.
Zh. Samibaeva, Kyrgyz State University of Geology,
Mining and Natural Resources Development by
name of U.Asanaliev, Bishkek, Kyrgyz Republic,
applicant.
DOI:10.26104/IVK.2019.45.557
Усупаев Ш.Е., Каримов А.А., Мамбеталиев Э., Самибаева А.Ж ГЕОРИСКИ В БАССЕЙНАХ РЕК КАРА-БАЛТА И ЗЕРАВШАН (Кыргызстан, Таджикистан). Известия ВУЗов Кыргызстана. 2021. №. 2. C. 16-21
|
