|
|
-
Тайиров М.М., Тайирова Ф.М.
-
Тайиров М.М., Тайирова Ф.М.
-
M.M. Taiirov, F.M. Taiirova
-
ТРАДИЦИОННЫЕ МЕДИЦИНСКИЕ ЗНАНИЯ КЫРГЫЗОВ ДОЛИНЫ ИСФАЙРАМ-САЙ
-
ИСФАЙРАМ-САЙ ӨРӨӨНҮНДӨГҮ КЫРГЫЗДАРДЫН САЛТТУУ МЕДИЦИНАЛЫК БИЛИМДЕРИ
-
TRADITIONAL MEDICAL KNOWLEDGE OF THE KYRGYZ THE ISFAYRAM-SAI VALLEY
-
Собираемые населением данные об использовании ве-ществ с лечебными свойствами для профилактики, лечения и укрепления здоровья человека называются народной (тра-диционной) медициной. Согласно кыргызской народной ме-дицине, в зависимости от состояния больного и вида болез-ни их принято делить в основном на два типа: «суукчан» (состояние человека, предрасположенный к простудному заболеванию и болезнь с низким давлением) и «ысыкчан» (болезнь с высоким давлением и температурой). Их лечили, соблюдением режима употрубления пищи. Наши предки также знали о существовании многих других видов болез-ней, помимо «суукчан» и «ысыкчан». Для их лечения приме-няли желчь, жир, мясо и другие части тела животных. Также использовали цветы, листья, плоды и корни расте-ний, их заливали водой, получали раствор виде компота и пили, готовили варенье и кушали, получили настой и обти-рались. Природные минералы и их смеси также использо-вались для уменьшения боли и лечения болезни. Когда чело-век находится в ужасе и в состояние сглаза, а также в ор-ганизм человека проникает жин (злые духи), страдает его внутренний мир, и наши дедушки и бабушки лечили их с по-мощью народной медицины. С другой стороны, наши предки исцеляли людей чтением молитвословие, когда их кусали ядовитые змеи, скорпионы или пауки, а также, ког-да на его коже появлялись бородавки. Расщупая пульс чело-века, наши предки (лекари-тамырчы) смогли оценить его здоровье. Они в свое время заменили современные УЗИ, ЭКГ и другие функции диагности. С другой стороны, наши деды, так называемые «костоправы-сыныкчы», очень хо-рошо знали человеческий скелет. Сломанные и вывихнутые человеческие суставы они легко востанавливали первона-чальное состояние. Они заменили настоящую рентгено-спектроскопию. Для создания санитарьно-гигениеческих условий в юрте, кыргызы неслучайно часто проветривали свои юрты, освеживали дымом можжевельника и подме-тали веником из полыньи.
-
Ооруну алдын алуу, дарылоо жана ден соолукту чың-доо үчүн дарылык касиетке ээ болгон заттарды колдонуу жөнүндө эл топтогон маалыматтарды элдик (салттуу) медицина деп айтабыз. Кыргыз элдик медицинасы ооруган адамдын абалына жана оорусуна жараша, аларды негизи-нен «суукчан» (суугу ашып кеткен) жана «ысыкчан» (ысы-гы ашып кеткен) деп негизинен эки түргө бөлүп карашкан. Аларды кандай тамактануу жолдорун үйрөтүү менен да-рылашкан. Ата-бабаларыбыз «суугу» же «ысыгы» ашып кеткен кишилерден башка дагы оорунун көптөгөн түрлөрү бар экендигин билишип, аларды дарылоо үчүн жаныбарлар-дын өтүн, майын, этин жана башка дене бөлүктөрүн пай-даланышкан. Ал эми өсүмдүктөрдүн гүлүн, жалбырагын, мөмөсүн жана тамырын адамдын иммунинетин көтөрүү, тулку боюн чыйралтуу жана көңүлүн ачуу үчүн оорунун түрүнө жараша дары катарында сууга демдеп ичиришкен, кыям жасашып жедиришкен жана сууга эзип жуундуруш-кан. Ооруну басаңдатуу же дарылоо үчүн табияттагы ми-нералдык заттарды жана алардын аралашмасын да кол-донушкан. Адам баласы катуу корккондо, көз тийгенде же кирине киргенде анын ички дүйнөсү ооруга чалдыккан, алар-ды чоң ата, чоң энелерибиз салттуу медицинанын жарда-мында дарылап келишкен. Ал эми адамды уулу жылан, чаян жана бөй чаккан мезгилде же денеге сөөл чыккан учурда ата-бабаларыбыз дуба окуу жолу менен сакайтышып алышкан. Ооруган адамдын кан тамырын кармоо аркылуу, «тамырчы»ларыбыз ал адамдын ден-соолугуна баа бере алышкан б.а. алар азыркы УЗИнин, ЭКГнын ж.б. милдет-терин аткарышкан. Ал эми «сыныкчы» дегендерибиз болсо кишинин сөөк түзүлүшүн (скелетин) абдан жакшы билиш-кен. Адамдын сынган жана чыккан сөөктөрүн жеңил эле ордуна салып коюшкан. Алар азыркы медицинанын рентге-но-спектроскопиясын алмаштырышкан. Кыргыз эли беке-ринен санитардык-гигениялык жактан өздөрү жашаган боз үйлөрүн тез-тез желдетип, убагы менен кара арчанын шагынан ысырыктап, шыбак шыпыргы менен тазалап ту-рушкан эмес.
-
The data collected by the population on the use of substan-ces with medicinal properties for the prevention, treatment and improvement of human health is called folk (traditional) medi-cine. According to Kyrgyz traditional medicine, depending on the patient's condition and the type of illness, they are usually divided into two types: "suukchan" (a person's condition predis-posed to colds and illness with low pressure) and "ysykchan" (illness with high blood pressure and temperature). They were treated with food adherence. Our ancestors also knew about the existence of many other types of diseases, in addition to "suuk-chan" and "ysykchan". For their treatment, bile, fat, meat and other parts of the body of animals were used. They also used flowers, leaves, fruits and roots of plants, they were poured with water, received a solution in the form of a compote and drank, made jam and ate, received an infusion and wiped off. Natural minerals and their mixtures have also been used to relieve pain and treat disease. When a person is terrified and into a state of the evil eye, as well as a zhin (evil spirits) penetrates into the human body, his inner world suffers, and our grandfathers and grandmothers treated them with the help of traditional medicine. On the other hand, our ancestors healed people by reading prayers when they were bitten by poisonous snakes, scorpions or spiders, as well as when warts appeared on his skin. By fee-ling a person's pulse, our ancestors (healers-tamyrchy) were able to assess his health. At one time they replaced modern ultrasound, ECG and other diagnostic functions. On the other hand, our grandfathers, the so-called "chiropractors-synykchy", knew the human skeleton very well. Broken and dislocated human joints, they easily restored their original state. They have replaced real X-ray spectroscopy. To create sanitary and hygie-nic conditions in the yurt, it was no coincidence that the kyrgyz often ventilated their yurts, refreshed them with juniper smoke and sweep with a wormwood broom.
-
Ключевые слова: народная медицина, болезнь, лекар-ство, питание, животное, растение, минерал, лекари, кос-топравы, можжевельник, полынь.
-
Негизги сөздөр: элдик медицина, оруу, дары, тамак-тануу, жаныбар, өсүмдүк, минералдык зат, тамырчы, сыныкчы, арча, шыбак.
-
Key words: folk medicine, disease, medicine, nutrition, ani-mal, plant, mineral, healers, chiropractors, juniper, wormwood.
-
Тайиров М.М., Баткенский государственный университет, г.Баткен, Кыргызская Республика, доктор физико-математических наук, профессор.
Тайирова Ф.М., Ошский медицинский колледж, г.Ош, Кыргызская Республика, преподаватель.
-
Тайиров М.М., Баткен мамлекеттик университети, Баткен шаары, Кыргыз Республикасы, физика жана математика илимдеринин доктору, профессор.
Тайирова Ф.М., Ош медициналык колледжи, Ош шаары, Кыргыз Республикасы, окутуучу
-
M. Taiirov, Batken state University, Batken, Kyrgyz Republic, doctor of physical and mathematical sciences, professor.
F. Taiirova, Osh medicine college, Osh, Kyrgyz Republic, lecturer.
Тайиров М.М., Тайирова Ф.М. ТРАДИЦИОННЫЕ МЕДИЦИНСКИЕ ЗНАНИЯ КЫРГЫЗОВ ДОЛИНЫ ИСФАЙРАМ-САЙ. Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана. 2021. №. 1. C. 59-64
|
