Научный журнал Кыргызстана

Шайдылдаева Н.М., Усубалиев Р.А., Мандычев А.Н.
Шайдылдаева Н.М., Усубалиев Р.А., Мандычев А.Н.
N. Shaidyldaeva, R. Usubaliev, A. Mandychev

ВЛИЯНИЕ ИЗМЕНЕНИЯ КЛИМАТА НА ВОДНОСТЬ РЕК ЧЫЧКАН И БАЛА-ЧЫЧКАН КЕТМЕН-ТЮБИНСКОЙ КОТЛОВИНЫ
КЕТМЕН-ТӨБӨ ӨРӨӨНҮНҮН ЧЫЧКАН ЖАНА БАЛА-ЧЫЧКАН ДАРЫЯЛАРЫНЫН СУУСУНУН АБАЛЫНА КЛИМАТТЫН ӨЗГӨРҮШҮНҮН ТААСИРИ
THE INFLUENCE OF CLIMATE CHANGE ON THE WATER CONDITION OF THE CHYCHKAN AND BALA-CHYCHKAN RIVERS OF THE KETMEN-TYUBE BASIN

Работа посвящена выяснению причин тенденций уменьшения величины многолетнего стока рек Чычкан и БалаЧычкан в современных условиях изменения климата. Исследование малоизученных рек, впадающих в Токтогульское водохранилище, вызвано социально-экономической значимостью этого водного объекта. Для выявления причины изменения стока этих рек было проведено сравнение и проведен корреляционный анализ между среднегодовым стоком, среднегодовой температурой воздуха и атмосферными осадками (годовая сумма) в бассейнах вышеупомянутых рек. Для определения влияния отдельных климатических факторов на стоки рек Чычкан и БалаЧычкан, были рассчитаны линейные тренды по данным метеостанций Токтогул и Ит-Агар за 19-летний период, с 1991 по 2009 год. Результаты показали, что величина стока рек Чычкан и Бала-Чычкан зависит от многолетней вариации величины атмосферных осадков в низменной, долинной зоне и имеет сходный с ними многолетний тренд на сопоставимых временных интервалах. По результатам анализов можно сделать вывод, что существенную роль в снижении речного стока играет многолетняя тенденция повышения температуры воздуха в бассейнах, имеющих ограниченное оледенение, где незначительный рост осадков в высокогорной зоне не может компенсировать рост испарения и небольшого количества воды, поступающей в результате абляции ледников, а также снижение величины выпадения атмосферных осадков в низменной части бассейна
Макала Чычкан жана Бала-Чычкан дарыяларынын узак мөөнөттүү агымынын көлөмүнүн климаттын өзгөрүшүнүн шарттарында төмөндөшүнүн себептерин тактоого арналган. Токтогул суу сактагычына агып кирүүчү аз изилденген дарыяларды изилдөө - бул суу объектисинин экономикалык жана социалдык мааниси менен шартталган. Бул дарыялардын агымынын өзгөрүшүнүн себептерин аныктоо үчүн ушул дарыялардын алаптарындагы орточо жылдык агымдын, абанын орточо жылдык температурасынын жана жаан-чачындын (жылдык сумма) көрсөткүчтөрүнүн ортосунда корреляция жүргүзүлгөн. Чычкан жана Бала-Чычкан дарыяларынын агымындагы айрым климаттык факторлорун аныктоо үчүн Токтогул жана Ит-Агар метеорологиялык станциялардын 1991-жылдан 2009-жылга чейинки 19 жылдык мөөнөттөгү маалыматтарынын негизинде сызыктуу тренддер эсептелген. Анализдин жыйынтыктары боюнча Чычкан жана Бала-Чычкан дарыяларынын агымы жапыз өрөөн зонасында атмосфералык жаан-чачындын көлөмүнүн узак мөөнөттүү өзгөрүүсүнө көз каранды экендигин жана салыштырмалуу убакыт аралыктарында аларга окшош узак мөөнөттүү тенденцияга ээ экендигин көрсөттү. Жүргүзүлгөн анализдердин жыйынтыгы боюнча, дарыялардын агымынын азаюусуна суу алаптарында мөңгүнүн аз болуусу, абанын температурасынын жогорулашынын узак мөөнөттүү тенденциясы олуттуу роль ойнойт жана бийик тоолуу зонада жаан-чачындын бир аз көбөйүшү мөңгүлөрдүн буулануусунун жана абляциясынын көбөйүшүн, о.э. бассейндин төмөнкү бөлүгүндөгү жаан-чачындын көлөмүнүн азайышын компенсациялай албайт деген тыянак чыгарууга болот.
This research work investigated the reasons of the long-term runoff decreasing trends of the Chychkan and Bala-Chychkan rivers under the conditions of climate change. Investigation of less studied rivers flowing into the Toktogul reservoir is caused by the economic and social significance of this water body. To find the reason of the flow changes of these rivers, used correlation between the average annual runoff, the average annual air temperature and precipitation (annual sum) in the basins of these rivers. To determine the role of individual climatic factors on the runoff of the Chychkan and Bala-Chychkan rivers, linear trends were calculated based on the data of both meteorological stations (Toktogul and It-Agar) from 1991 to 2009, for a 19-year period. The results showed that the runoff of the Chychkan and BalaChychkan rivers depends on the long-term variation in the amount of atmospheric precipitation in the low-lying, valley zone and has a long-term trend similar to them at same time intervals. According to results of the analyzes, a significant role of reducing the river runoff played the long-term trend of increasing air temperature in basins where has few glacier, and little increasing precipitation amount in the high-mountain zone cannot compensate the increasing of evaporation and ablation of glaciers, decreasing of the amount of precipitation in the lower part of the basin.

вода, изменение климата, температура, осадки, расход воды, река, водохранилище.
суу, климаттын өзгөрүшү, температура, жаан-чачын, суунун агымы, дарыя, суу сактагыч.
water, climate change, temperature, precipitation, water flow, river, reservoir.

Шайдылдаева Наргиза Мыктыбековна, Центрально-Азиатский институт прикладных исследований земли, г. Бишкек, Кыргызская Республика, PhD, доцент, младший научный сотрудник. Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, Центрально-Азиатский институт прикладных исследований земли, г. Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат географических наук, старший научный сотрудник. Мандычев Александр Николаевич, ЦентральноАзиатский институт прикладных исследований земли, г. Бишкек, Кыргызская Республика, кандидат геолого-минералогических наук, старший научный сотрудник
Шайдылдаева Наргиза Мыктыбековна, Борбордук Азиядагы Эл аралык университети, Жер колдонмо изилдөөлөр Борбор Азия институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, PhD, доцент, кенже илимий кызматкер. Усубалиев Рыскул Абдыжакыпович, Жер колдонмо изилдөөлөр Борбор Азия институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, география илимдеринин кандидаты, ага илимий кызматкер. Мандычев Александр Николаевич, Жер колдонмо изилдөөлөр Борбор Азия институту, Бишкек шаары, Кыргыз Республикасы, геология жана минералогия илимдеринин кандидаты, ага илимий кызматкер.
Nargiza Shaidyldaeva, International University of Central Asia, Central Asian Institute for Applied Geosciences, Bishkek, Kyrgyz Republic, PhD, associate professor, junior researcher Ryskul Usubaliev, Central Asian Institute for Applied Geosciences, Bishkek, Kyrgyz Republic, candidate of geographical sciences, senior researcher. Aleksandr Mandychev, Central Asian Institute for Applied Geosciences, Bishkek, Kyrgyz Republic, doctor of geological and mineralogical sciences, senior researcher.

Download

10.26104/NNTIK.2022.11.23.014

New issue

2024, №: 3

Наука, новые технологии и инновации Кыргызстана

Journals

Contacts